“Putin areketleri sebebinden biz şimdiki zamanda arbiy bazalarnıñ inkişaf etüvi yerine turizmni inkişaf eter edik”. Qırımdaki afan-tufanlar. Meseleler ve neticeler
İyunnin 17-18 işğal etilgen Qırımda devamlı sağanaqlar sebebinden üç aylıq yağanaqlar qararı tuştı. Suspilne Qırım afan-tufannıñ neticelerı aqqında malümatlarını eñ çoq zarar körgen rayonlardan - Keriçtnen ve Yaltadan yığdı, daa yerli sakinlerden qazanıñ meselelri ve “erli ükümetnıñ” vaziyetnıñ kerginleştirüvnıñ neticeleri aqqında soraştırdı. Daa muarririyet bu sualden ekspert fikirni bildi.
İyunnin 23-ne Böris Sreznevskiy adlı Merkeziy geofizik öbservatoriyası Facebook saifesinde haber etti ki, 2021 senesi iyunnin 18 Ay-Petri meteorologi stantsiyasına kün devamında rekord yağanaq cemisini - 295 mm, yani üç aylıq qararını qayd ettiyu Bu evelki, 19991 senenin 2-ci sentâbrde Qaradag ilmiy-taqıqıy geofizik öbservatoriyasında qayd etilgen Ukraina rekordından 17mm çoq. O zamanda 278 mm yağanaqlar tuştı.
O zamanda bozğun ava Qırımnıñ şvrqında Yalta ve Aqyar şeyerlerine bulunğan edi. Yaltanıñ soqaqlarını ve yerastı keçmelerini suv basqan edi. Sağanaq sebebinden Keriçni suv bastı, insanlarını evlerinden tahliye eteler, soqaqlarda özenler kibi suv aqqa, avtomobiller yol boyu yalday ediler, bazıları battı. Kefe, Yedi quyu ve İslâm-Terek rayonları zarar kördiler, bazı yerlerde yarığını, bağnı ve internetni soñdurdıler. Yaltada ve Keriçte işğalciler fevquale vaziyetini ilân ettiler.
Ondan ğayrı, Yalta şeyerinde afan-tufan bir insannıñ ölümnı sebebi oldı, daa 50 insan zarar kördiler, 1 insan daa iyunnin 18-ne habersiz ğayıp oldı, oñı şu vaqıtace tapmadılar.
Afan-tufan sebebinden yüzler Qırım sakinleri meskensiz qaldılar, zarar ödemek içün beyanat bermek içün işğalci “ukümet” tek eki afta vaqıt berdi. Müddet iyunnin 30-na, gecede soñına keldi. Mülkuyetnı tam olaraq ziyannıñ ödemesi - 100 bin rubl oldı, mülkuyet qısımnıñ ödemesi - 50 bin rubl. Ondan ğayrı er bir zarar körgen insannıñ 10 bin rubl zarar ödemesini almaq aqqı bar. Bunı Qırımnıñ işğal “başı” Sergiy Aksönov beyan etti.
Menba: Suspilne Qırım
Keriçnin şimdiki vaziyeti
Keriçnin sakinlernin biri (muarririyet adnı telkesizlik sebebinden bildirtmey - red.) Suspilnıge ayttı ki, sağanaq iyunnin 17-ne başlanıp, bütün kün devamında toqtamay edi. Afan-tufannın neticeleri şimdiki vaqıtace tam olaraq yoq etilmediler, şeyernin merkezi bu vaqıtace qurumadı.
“Âğmur bir saat devamında yağsa de, bu şeyer merkezi içün büyük meseledir. Daima böyle edi, lâkin temizlenmegen arıqlarğa daa sağanaqnıñ devamı qoşuldı, kanalizatsiyadaki suv derecesi köterildi ve şeyer merkezini suv bastı. Men içün afan-tufan neticeleri pek ağır degildir:balkonımı azçiq suv bastı ve internet yollanmalar bir aftağa keç qaldılar, lâkin bazı tanışlarımnıñ şahsiy meskenlerini suv bastı, maişiy tehnikları yañdı, maşnaları battı. Bazı insanlar şeyer merkezinde içtimaiy naqliyat ile suvğa batıp avtobuslar içinde dört saat devamında oturdılar”, - ayttı.
Keriç sakininin malümatlarına köre, merkezdeki tükânlar şimdiki vaqıtace mallarını qurutalar. Bozulğan mallarını toplaylar, şeyer merkezini temizlegen tehnika çoplüklerini alıp ketecek.
“Boyle vaziyette arıq vazifesini yapqan özen kerekli derecege çoq vaqıt devamında ketirilmey ediyu Oñı çoqtan temizlemey ediler, anda qamış ve terekler ösmege başladılar. Yerli ükümet oñı temizlemege olmay edi, çünki şimdiki vaqıtında o federal nezareti astında buluna”, - ayttı.
Subetdeşimiz ayta ki, başından şeyerini temizlegen ediler, ciyıştıracılarını çağırttılar. Keriç sakinnin malümatlarına köre, vesiqalarğa köre ciyıştıracilarnıñ sayısı çoq, lâkin kerçekte azlar.
"Pіslâ povenі, roboçі gödini їm büli dodanі, zamіst 15 gödini dnâ, voni yşli dodomu o 21 gödinі veçora. Ale, naskіlki menі vіdomo, fіnansovih nadbavok voni ne ötrimali. Des p'yat dnіv tomu rosіyskі vіyskovі perekrili kіlka tsentralnih vulits і lopatami zbirali zalişki brudu ta kamіnnâ. Sogodnі kіlka avtobusіv Mіnbudu, yakі pritâgli tak zvanih "volonterіv", voni vimіtali vіnikami pіslâ vіyskovih tsі vulitsі, ale yakşço zayti u kerçenskі dvori, tam ne osoblivo kartina zmіnilasâ", - povіdomiv meşkanets mіsta.
“Afan-tufandan soñ olarğa iş saatlarını qoştılar, demek saat 15 yerine olar evlerine tek saat 21 qayttılar. Lâkin, men bellesem, qoşma aylıqlırını olarğa bermediler. Bir beş kün evelsi rus askerlerini bir qaç iyerkeziy soqaqlarını qapatıp küreklernen soqaqlarını qalğan çamırdan ve taşlardan temizley ediler. Bugün bir qaç qurucılıq Nazirliknin avtobusları öz “gonullilerini” ketirdiler, olar askerlerden soñ bu soqaqlarını sepirgen ediler, lâkin episi bir, Keriç azbarlarğa kirsen, manzara denişmedi”, - şeyer sakini ayttı.
Menba: Suspilne Qırım
Yalta ve afan-tufan neticeleri
Yaltanıñ sakinlernin biri (muarririyet adnı telkesizlik sebebinden bildirtmey - red.) Yaltada ömür boyu yaşay. Ayta ki, Yaltada yağmurlar eki kün devamında - iyunnin 17 ve 18 toqtamayp yağğan ediler, lâkin qazanın bıirinci çezgileri daa iyunnin 18-ne, sabada belli oldı Dağlardan deñızge aqqan eki özenden biri - Uçansuv ozkni taştı. Üylege yaqın ekincisı - Şuratlı özeni de taştı. Böyle şeyer üç qısımğa bölündı.
“Tübündeki merkeziy qısımı ve özenler boyu yerleşken rayonlarını tam olaraq suv bastı. Vaziyetini suv aqımnıñ yüksek şuratı kerginleştirdı, o turğan maşnalarını, kiosklarını yuvıp ketti. Afan tufandan ğayrı çamır aqımlar de bar edi. Yağmurlar iyunnin 18-ne, aqşamda bittiler, suv de ketmege başladı. İyunnin 19-na, sabada, soqaqalar çamırnen tolu olsalar de, şeyer boyu cayav yürmek mümkün edi”, - Yalta sakini malümat berdi.
Onıñ fikirine, şeyer iç bir qayğga azır degil edi.
“Ukümet ve sakinler yımşaq iklimge ve havfsızlıqqa alıştılar. Misal olaraq, qışta, küçlü qar ağması ya da buzlavuq zamanda bizde aslıda soqaqlarını temizlemeyler ve qum sepmeyler. Yırigini bekleyler. Afan-tufannen de böyle. Ükümet evelden özen boğazlarını temizlemey edi (misal olaraq Uçansuv özeni bazı yerlerde çalılırnen östı), soqaqlırnıñ yağmur arıqlarını baqmay edi. Men bellemem, bazı yerlerde qum çuvallarınnen qullanmaq mümkün edi, böyle özenge soqaqlarğa taşmağa bermeyip. Aslında, qazaiy-qurtaru işler tam olaraq tek sağanaq bitken soñ ve suv derecesi azlaşqan soñ başlandılar”, - İgor ayttı.
Yalta sakinnin fikirine, şimdiki zamanda esas problemı - deñız suvnıñ bulaşqanı ve plâjlarnıñ yuvunmaq içün qapatuvı. Daa Ay-Vasil köyündeozen boyu yaşağan insanlar de çoq zarar kördiler.
“Elbette, birinciden olğan vaziyette tibbiy sebepçisı qabaatlı, çünki saatlar devamında yağanaqlarnıñ üç ayılq qararı tuştı. Lâkin “erli ükümet” de, yaqın vaqıt evelsi Keriçte ve Aqmescitte olğan yıfaqça afan-tufanlardan soñ, böyle vaqıalarğa azır degil edi. Daa bir problema - FVH yerli sakinlerine ve turistlerine qazadan evel haber etmedi. Men bellesem, bazı müim malümatlarını SMS ile haber etmege mümkün edi. Bizim evimiz yüksek yerde yerlişken, bu sebepten biz içün afan-tufan neticeleri acınıqlı degildir, lâkin çoq insanlarnıñ maşnaları, meskenleri ğayıp oldı. Suv basması sebebinden bazı rayonlar elektrikasız ve internetsiz bir qaç kün devamında qaldılar. Daa topraqnıñ yer deniştirmesi sebebinden şeyer “acele tibbiy yardım” stantsiyası blok etildi. Bu sebebpten ekimlerini çağırtmaq de qıyın oldı. Suv bağlarnıñ bulaşqanı sebebinden suv bermesini bir qaç künge toqtattılar. Suvnı suv maşnalarınnen ketirip şişelerde bedava bergen ediler. Grajdan naqliyetı öz tam qıymetli işini on kün devamında ğayrıdan tikledi. Soqaqlarnıñ timezlemesi ve suv bastırğan binilardan ve yerastı keçmelerden suv çıqarması deyyerlik bitti, lâkin bazı yerlerde şimdiki vaqıtace işler devam ete”, - İgor ayttı.
Ekspert fikiri
Öleksandr Liyev yarımadanıñ 2014 senesi olğan işğalinden evel Qırım kurort ve turizm naziri ile çalışqan edi, o zamanğace Qırım Muhtar Cumhuriyetnıñ suv hocalıq komitetnıñ başı olaraq çalışqan edi. Onıñ malümatlarına köre, Qırım qıyın ikmal quşağına yerleşken, tropik yağmurlar ve yağanaqlarnıñ aylıq qararlarnıñ tuşmesi yarımadada sıq-sıq tuşeler.
5-10 yılda kütleviy yağanaqlar tuşeler, olarnıñ neticeleri pek meşur olalar
Ekspert ayta ki, Ukraina 2010 senesi bunı añlap, neticeler çıqardı ve vesiqalar paketini böyle qazalarnı toqtatmaq içün azırladı.
“ Afan-tufanlar sebebinden özenler boğazlarını temizlemek ve daa bazı tedbirlerini keçirmek kerek. Episi ekspertizadan keçti. Bu sebepten Ukraina çoq para berdi, yarım milliar dollardan çoq ve endi 2013 senesi bu paralar Qırımğa berilmege başlandı. Yedi yıl devamında bu mesele tam olaraq çezilmege mecbur edi. Lâkin yedin yıl devamında işğalciler bu meseleni çizmek içün bir şey yapmadılar, mesele kerginleşti”, - ayttı.
Sabiq nazir ayta ki, böyle vaziyet Qırımda endi qaç kere tekrarlandı. Belki daa nevbetteki afan-tufan olacaq, ükümet kerekli tedbirler keçirmese.
“Şimdiki zamanda böyle tedbirlernıñ teşkil etüvi içün kim mesüliet çeke? Ukraina olğan edi, lâkin şimdiki vaqıtında Qırım işğal etilgen, bu sebebpten bu tam olaraq işğalcilernıñ mesülietidır. Bu sebebpten Qırım sakinlernıñ maliy ve başqa iddiaları uquq olaraq işğalci devletine yollanmaq mümkün. qırım sakinlernıñ zarar ödemesine aqları bar, añlaqıy ödemege de. Çünki olar aytalar ki, bir qaç yüzler insanlar zarar kördiler, lâkin yaralanğan insanlar de zarar kördiler. Evin zarar körse, sen evde olmasan de, bu ze ziyan. Keriç merkezine ve Büyük Yaltanıñ yani yüz faiz evleri zarar kördiler, mağazlarını suv bastı”, - aytı ekspert.
Liyev aytqanına köre, 2010 senesinden iare ekspertizalardan keçken programasını azırlağan edi. Bu balaban vesiq, anda 50 öze qayd etildi.
"Er bir özen tedqıq etildi, qayd etildi ve temizlendıyu Bu pek qıyın ceryan ediyu Er bir özenge qoşma vesiqalar yapıldı, ekspertiza keçirildi, para berildiyu Bu daa Ukraina vaqıtında yapılğan edi. Pütin areketleri sebebinden biz şimdiki zamanda arbiy bazalarnıñ inkişaf etüvi yerine turizmni inkişaf eter edik”, - ayttı.