İşğalcılarnıñ qanunsız qurucılığı yarımadanıñ ayvanatına nasıl tesir etkeni aqqında İçtimaiy Qırımnıñ mühbiri Anastasiya Raşko soraştırıp bilgen.

Ekolog Aleksey Vasilük degeni kibi, işğalniñ başlanuvından beri Qırımda yañı ekologik meseleler peyda olmağa başladı. 

“Qırım daima ekologik tarafından temiz ve telükesiz vilâyeti edi. Tavrida yolunıive Keriç köpürini qurmağa başladılar, bunıñ içün Baqqal belini qazıp çıqardılar. O, deñizdeki geologik obyektidir. Qumnı qazdılar, beli yuvılıp atıp ketti, dağlarnıñ çoqusını patladılar. Tek qumnı qazıp çıqarmaq içün.İşğalcılar, bu obyektni ekologik ekspertizasız qurmağa izin bergen ayrı qanunnı qabul ettiler, çünki o, ekologik ekspertizanı keçmedi”,-qayd ete Vasilük.

Aleksey Vasilük | Menba: İçtimaiy Qırım

Ekolog ilâve etkeni kibi, işğalcılar, faal sürette kanalizatsiyanı deñizge atmağa başladılar.

“Deñizge kanalizatsiyalı aquvlarnınh kütleviy atuvları başlanğan, evelden öyle olmağan edi, tek resmiy tarzda teren suvdaki atuvlar bar edi. Şimdi adamlar resmiy olmağan tarzda deñizge kanalizatsiyanı atmağa başladılar. Soñki eki yıl içinde işğal akimiyeti, yerlerniñ çoqusında plâjdaki deñizine kirmege yasaq etti”,-dedi Aleksey.

Qara deñizde kit çeşitli 3 türü bar. O, afalina, adiy ya da  aq yanlı ve qaradeñiz deñiz domuzçığı yunus balıqları. Olarnıñ episi, Ukrainanıñ qırmızı kitabına ve tabiatnıñ halqara mudafaa birleşmesine kirsetilgenler.

“KrımSOS” talilci Yevgeniy Yaroşenko tarif etkeni kibi, Keriç köpüri deñiz ayvanlar içün telükelidir.

“Keriç köpürniñ qurucılığı bölüginde yunus balıqları içün olğan havfı pek yahşı tasvir etilgen. Ukrainanıñ qırmızı kitabına kirsetilgen yunus balıqlarnıñ çeşiti, Rusiyeniñ qırmızı kitabına kirsetilmegen. Keriç köpüri, aqiqaten bent olğan. Azaq deñizi gölge çevirile, bataqlıq peyda ola. Yunus balıqlar ve  eki deñiz arasında olğan ğırdabınıñ deñişmesi sebebinden Azaq deñizinde bulunğan başqa ayvanlarnı telüke bekley”,-tarif etti talilci.

Yevgeniy Yaroşenko/ Menba: KrımSOS

Ukraina İMA Şmalgauzen adına zoologiya institutınıñ ilmiy hadimi Pavel Göldin degeni kibi, Keriç köpürniñ qrucılığı deñiz domuzçığı içün telükeli ola. 

“Ayrıca deñiz domuzçığı içün -o, balıqçılıq aletine oğramasıdır. Deñiz domuzçığı içün suvastı gürültisi telükeli ola. Buna köre, Keriç köpürniñ qurucılığı bu ayvan içün havflı edi, qurucılıq vaqtında akustik kirletüviniñ qaideleri bozulğan ediler”,-tarif ete ilim Pavel Göldin.

Qaradeñizli deñiz domuzçığı / Menba: Web zoopark

2019 senesi Akobams ve Senobs zoologik leyhaları Qara deñizde kit çeşitlilerniñ tarqaluvınıñ qıymet kesüvini keçirdiler.Olar, tahminen 400 biñ yunus balığını qayd ettiler. Süt emicilerniñ qurtaruv ve reabilitatsiya işğal merkeziniñ malümatına köre, soñki dört yıl içinde kit çeşitlilerniñ 2 biñden ziyadesi, yarımadanıñ yalısına atılğan. 

Pavel Göldin degeni kibi, deñiz domuzçıqlarnıñ episinden 10%-den ziyadesi elâk ola bile. 

“Aq deñizde deñiz domuzçığı yoq, onıñ rastkelgen eñ yaqın yeri- Aq deñizden Atlantik okeanına çıqışıdır. Tahminen 300 km, yani qaradeñizli deñiz domuzçıqları bu türdeki öz soy-soplarından ayırılğanlar. Deñiz domuzçığınıñ 10% elâk ola bile ve o, yañıdan tabiy istisal etüvi içün qabul etilecek olğan qararından bir qaç kereden büyük”,-tarif ete Pavel. 

Pavel Göldіn / Menba: Reporters

Ekolog Aleksey Vasilük qayd etkeni kibi, köpür, yunus balıqlarnıñ köçüni müşkülleştire. 

“Kopür quruvınıñ il eki ay içinde buz tıqaldı ve o, Azaq deñizine havyar taşımasına balıqlarnıñ köçüni toqtattı. O, yunus balıqlarnıñ migratsiyanı toqtatqan”,-qayd ete ekolog.

“Ukraina haritasında eñ zelzeleli noqtaları Keriç köpüri ve Keriç boğazı olğanları belli. Aynı anda, Keriç köpüri ve Taman yarımadası arasında yanardağ faalniñ noqtası. Ukrainada ilk zelzeleviy sarsıntıları olsa, zelzele, aynı Keriç köpüri astında olacaqtır. Onı aynı zelzeleviy faalli olğan zonasınıñ diagonal boyunca qurdılar”,-dep qoştı Aleksey. 

“KrımSOS”, Qırımnıñ ilerideki ekologiya meseleleri BMT programması, insan aqları ve etraftaki müiti boyunca BMT’nıñ ayrı maruzacı, iqtisadiyat ve ekologiya saasında  OSCE organları kibi halqara teşkilâtlarında muzakere etilecegine ümüt ete. 

“Kelecekte yañı tetqiqlernen oğraşaycaq olğan ekologlarnıñ episi, Ukrainağa Qırımğa dair devlet siyasetini işlep çıqarmağa yardım etecek. Daima ilimlerniñ büyük diqqat obyekti olğan Qırım tabiat qoruğını Rusiye Federatsiyası prezidentiniñ memuriyet sistemasındaki milliy parkına çevirilgenler”,-tarif etti “KrımSOS” GB talilcisi Yevgeniy Yaroşenko.