1989 senesi qırımtatrlar kütleviy vatanğa qaytmağa başlağanda ükümet iç bir yardım etmedi, ğayıp olğan topraq içün tazminat bermedi.

Suspilne Qırım hatıralarnen, yanıqnen ve evge qaytmağa küçlü isteginnen bağlı bir tarihini  ayta. Bu qırımtatar qadınnıñ, Sudaq rayonnıñ Arpat köy sakinnin (sürgünlikten soñ Zelenogorye) Gülsum Mustafayevanıñ ikâyesidir. 

Yanımda tek Qoran aldım

1944 senesi, mayısnıñ 18-ne on yüç yaşındaki Gülsumnıñ qapusına şuraviy askerler kelip tezce şeylerini yığıp, evlerini qaldırıp ketmege emir ettiler Qorantası yanında muqaddes musulman Qorandan ğayrı deyyerlik bir şeyler almadı. 

“Anam tek Qorannı aldı, şeylerini almadı. Bizni maşnağa yüklep başta Qarasuvbazarğa, soñ Seyyetlerge alıp kettiler. Vagonda men lagerge qırımtatar tiline yırlağan yırlarını yırlay edim. Volgogradnı keçkende er yerde tütünı edi. Poyezd toqtadı. Episi bir şeyler pişirmek başladı, lâkin bizde neden pişirmek yoq edi. Özbekistanğa kelgende bizge birer banka tuynen noqut berdiler”, - hatırlay.

Babası ve ağası ne yerde ediler

Gülsumnıñ qorantası altı insandan ibaret edi. Babası ve ağası sürgünlik vaqıtında cebede ediler. Babası Mustafa Mamutov partizan edi, o öz sürgün etilgen qorantasını öyle de körmedi - 1945 senesi ateşte elâk oldı. Defin kâğıtı tek bir qaç yıldan keldi. Gülsumnıñ ağası daa çoq yıllar  devamında qorantasını Özbekistanda arağan edi.

Quyruq ve mañlayda üçünci köz

Gülsum anasınnen, tatasınnen  ve başqa  ağasınnen  Özbekistannıñ Kaşkadarya velâyetinin Kitab şeyerine sürgün etildiler. Bir qaç qırımtatar qorantalarına tek bir oda berdiler.

“Erli sakinleri bizge şaşıp baqa ediler. Soñ olarğa bizde ( qırımtatarlarda - red) quyruqlarımız ve mañlaymızda üçünci köz bar dey aytqanlarını bildik. Biz haşhaşlarını ve çukundur aşay edik, başqa aşamağa şey yoq edi. Eger birisi qırsızlıq yapsa- 25 yıl apis cezasına ya da atıp öldurmege aqları bar edi. Anam özbeklerge urba tikmege ve fermada çalışmağa başladı”, - qırımtatar qadını ayttı. 

Menba:Suspilne Qırım

Qaytaruv

Şimdiki vaqıtında Gülsum Mustafayeva 90 yaşında. Qızı Zade aytqanına köre, ana-babası sürgünlikten evel Qarasuvbazarda yaşağan ediler, anda 1933 köçtiler, qoşmuluqta yaşay ediler.Olarnı Özbekistanğa beraber sürgün ettiler.Soñ, 1954 senesi olar evlendiler. Zadenin bitası, Vade Çabanova 1971 senesi sürgünlikte öldı. Qırımnı sürgünlikten soñ körmedi.

Qoranta Qırımğa 1989 senesi qaytıp, Canköy rayonnıñ Risakove  köyünde yaşamağa başladılar. Qaytqanda tuvğan evlerini baqmağa barğan ediler. 

“Bizni içine kirmege qabul ettiler. Yañı ev saibesi aytqanına köre, köçkenleri soñ episini öz avesinnen yaptılar. Beklemezden edi. Yañı ev saibenin oğlusı aytqan edi, ne şimdiki vaqıında er şey köçken vaqıtlarına olğanı kibi qaldı. Men rahmetli qartbabam qoyoğan qapılırını tanıdım, olar öyle de qaldılar”, - Mustafayeva hatırlay.

Şimdiki zamanda Gülsum Mustafayevanıñ altı balası, on eki turunı ve on beş dane torundan torunları bar. O Qırımda köçkende yaşağan evine yaşay.