"Terciman”

Gazet 1883 senesi çiçek ayınıñ 10-nda çıqtı

"Qırımtatarlarnıñ matbuatı Avropa ya da ukrain halqlarına köre keç peyda oldı - on doquzıncı asırnıñ soñunda. Birinci belli gazet Bağçasaray şeerinde yaratıldı, adı “Terciman” edi", - aytıp berdi Yüksel. 

Oñıñ temelcisi ve neşircisi – belli qırımtatar erbabı, maarifçi İsmail Gasprinskiy. Gazet 35 yıl devamında basıldı, 1883 seneden 1918 senege qadar. Gasprinskiyniñ ölüminden soñ daa dört yıl devamında gazet neşir etildi.

İsmail Gasprinskiy. Menba: ATR

O zaman gazet açmağa qıyın edi. Bu Rus İmperiyasında dörtönci türkiy halqnıñ gazetı edi. Bir danesi Orta Asiyada çıqa edi, eki dane Kavkazda, dörtüncisi ise qırımtatarlarda. 

"Amma olarnıñ arasında bu eñ tesirli ve müim gazet edi", - dedi o.   

"Terciman" Balqanlardan Yaponiyağace, Orat Asiyada da, Türkiyede de oqulğan edi. Cemisi on bin nusqa edi. Bu şimdiki zamanda da yahşı kösterğiçtir.

"Oñıñ temelcisi ve neşircisi – belli qırımtatar erbabı, maarifçi İsmail Gasprinskiy. Gazet otuz beş yıl devamında basıldı. Gasprinskiyniñ ölüminden soñ daa dört yıl devamında gazet neşir etildi",- dedi Gayana Yüksel. 

"Terciman” Menba: ATR

1883 senesinden 1903 senesinece gazet aftada bir kere çıqa edi. 1903 senesinden 1912 senesinece aftada eki-üç kere, 1912 senesinden er kün çıqa edi.

“Terciman” gazetiniñ münderecesi türlü edi, er insan onı meraqlandırğan şeylerini anda tapa edi. Fiyatı on kapik edi, bu pek az fiyattır. Er bir qorantanıñ bu gazetanı almağa çareleri bar edi. Ondan ğayrı, gazet bedava qavehanelerde, kitaphanelerde, ve başqa insanlar toplanğan yerlerde tarqattıldı.  

"Bu Gasprinskiynin esas ğayesi edi- gazeta oqulsın dep episini yapmaq. Bu ticariy gazet degil, o para qazanmaq maqsadınnen derc etilmedi. Lâkin “Terciman” gazetanıñ aman-aman birinci çıqışlarından reklama bar edi. “Terciman” tek malümatlar bergen esası degil, Gaspriskiynin ğayyelerni tarqatmaq ve qırımtatarlarnıñ tasil dericesini kötermek içün yaratıldı", - dep qayd etti o. 

Qırımtatar jurnalistikası işğal şaraitinde

Zidan Acikelâmov, jurnalistikanen 2014 senesi olğan vaqialardan soñ oğraşıp başladı. O vaqıtace jurnalistikanen işi yeq edi. Zenaatı - biohimik- laborant.

"Men Qırımda köllec bitirdim, amma zenaatım ile iş tapamadım, kölenvallar ve bloklar qayramasına çalışmaq başladım. Qırımda kütleviy yaqalavlar, tintüvler, iskenceler, misal olaraq Renat Paralamovnıñ zorluqları kibi, maña bu pek tasir etti ve men çette qalıp olamadı", - dep hatırlay Acikelâmov. 

Sered skladnoşçіv pratsüvati körespondentom v okupovanomu Krimu, krimskiy tatarin nazvav zokrema obşuki і viїzdi do nih.

Onıñ aytqanına köre, eñ qıyını tintüvler ve tintüvlerge barması.

"Kütleviy yaqalavlar vaqtında, yigirmi beş qırımtatar  musulmanları yaqalandı. Bu episi erte sabada oldı. Maña telefon açıp, üç tintüv aqqında haber ettiler.  Men yuvundım,kiyindim, aletlerimi - ştativ ve telefonımı aldı, endi beş tintüf oldı. Evden çıqtım - yedi dane oldı. Qarasuvbazarğa kelgende on beş dane edi, Aqmecitke kelgende ise yigirmiden çoq oldı. Qayda barmağa ve nasıl tintüv aqqkında malümat bermege bilmey edik", - dep hatırladı o. 

Zіdan Acikelâmov. Menba: YouTube/Qırım birdemligi

Qayd ete ki, şimdiki vaqıtta bu vaqialar aqqında obyektiv  malümat bergen jurnalistler az.

"Bu pek qıyındır. Qırımtatar jurnalistikası - bu küreş. Bu Qırımda olğan vaziyetnen küreş. Biz razı olmağanımız, bizim tınç küreşimiz, qırımtatarlar terrorist degil aytmaq içün. Qırım musulmanları iç bir vaqıt böyle olmadılar, amma şimdiki zamanında bizim halqımıznı qanunsız qabaatlamağa tırışalar. Bu sebepten biz çalışamız, mahkemeler aqqında malümatlar beremiz", - dedi jurnalist.