"Olar bile ediler,bayraqtan ğayrı bir şey denişmecek". Jurnalist Roman Boçkala ile intervyü

Сурган Олександра
·
11:50, 05 Çiçekay
Foto menbası: Суспільне Крим

Arbiy mühbiri Roman Boçkala Canköy şeyerinde, Qırvmda doğuldı. Anda o jurnalist çalışmağa başladı. Soñki kere Qırımğa eks-prezident Viktor Yanukoviç qaçqan soñ barğan edi.  Roman çıqaruv taqımınnen beraber Qırımğa Yanukoviçnıñ qaçuvı aqqında malümat tapmağa keldi, lâkin Qırım yaramadanıñ rus askrerlerinen işğalnıñ başına raskeldi. Şimdiki vaqıtta Boçkala Kiyevde yaşay ve "Stop qabprcılıq" leyhanıñ koordinarı çalışa.

İşğal aqqında

Siz Qırımda soñki kere barğanda nasıl keyflerini duydınız?

- Doğrusını aytsam, Qırımğa ketip, men kelecek bazar künü "İnter" telekanalnıñ "Afta tafsilâtı" programması içün malümatlar azırlağan edim.

Hatırlayım, o künü men Mejgoryada edim, faalller arhivlernen çalışa ediler ( Viktor Yanukoviçnin "qara muasebe" aqqında. Oñı Yanukoviç öz Rostov-na-Donu şeyerindeqaçuvı evel Mejgoryada suvğa batırmaq tırıştı). O künü, aqşamda men trenge oturıp Qırımğa kettim. Musafirhanege toqtamadım, çünki anda qalmpğa havfsız degil edi. Bu er vaqıt şahsiy malümatlarnıñ qayd etüvı, lâkin öz arbiy jurnalist tecribeden böyle separatist öz devletlerge nezaret olmağan anklavlarğa barıp, telüke olğanını añlağan edim. Men Pridnestrovye, Cenüb Ösetiya, Abhaziya, Karabah ve Kosovo aqqında aytam.

Ne vaqıt Qırımda olğan vaziyetı işğal aqqında tuşuncilerini aqılınizna keterdi?

- Birinci kere Kaçağa barğanda. Çünki Yanukoviç Kaça arbiy aerodromnıñ uçağınnen qaçtı dep ayta ediler. Anda rus arbiy bazası yerleştirgen edi. O vaqıt Aqmescitten Aqyarğa yel boyu men birinci blokpostlarını kördim. Bu klassik sançqan telli blokpostlar edi. Eñ esasiy, anda bir kisek şübeli adamlar, arbiy ya da qanuniy statussız bulınıp, mahsus usullarınnen ve rus bayraqlarınnen tura ediler. Özlerini añlaşılmaz  şikellenderüvnen adlandıldılar. Böyle şeyler nezaretsiz territoriyalarını ve böyle vaziyetnin netecelerini aqılıma ketirdiler. Men Qırımdaki Ukrainada telükesizlik hızmetı başnıñ muavininnen tanış oldım, onıñ de adı Roman.  Biz bazı kere bağlana edik. Men Aqmescitte olğan körüşmege teklif etti. Kelecek künü körüştik ve o tatilde oğanını bildirtti.  Nasıl tatiller? Şimdi? Böyle vaziyette mı?

"Mende çoqtan tihim ağarta, oñı yahşı etmege net aldım", - ayttı. O vaqıt şübelerim reyda oldı. Böyle vaziyette tizler aqqında degil, vaziyet aqqında tüşünmek kerek edi. 

Siz Qırımdan "referendumdan" soñ kettiniz?

Doğru, men Cankoyğa kelip, sotslarıma ne olacaq aqqında haber ettii. Bazı tanışlarımnıñ bu sebepten quvançları meni şaşırttı. Olar bir şey denişmecek dep tüşüne ediler. Epimiz Bir devlette yaşayıp, Bir birimizge qatnaycamız, şuralı vaqılarda kibi. Tek bayraq rus bayrağına denişicek.


Menba: Suspilne Qırım 

Qırım aqqında

Siz öz jurnalist faaliyetnizni Qırımda, Canköy şeyerinde başlandırdınız. Birinci işiniz aqqında malümat beriñız.

- Bu "11-ci kanal edi"( Şimdi areket ete mı haberim yeq). Men 17 yaşında edim. Mektebni bitirip, Vernadskiy Allı universitetine ğıyabiy oquşqa kirdim. Mende boş vaqıtım çoq edi.Cankoyda yaşayıp, anda iş aramağa başladım. Men futbolnı begene edim, ve öz yaşayışmı jurnalistikanen bağlağa net etme edim.  Marketing, istiqaqiy ilimler meni meraqlandvra ediler. Amma futbolğa sevgi menim "11-ci kanalğa" ketirdi. Maña sport programmasını yapmağa teklif ettiler. O zamanila o rus tilinde "Vremâ sporta" adlandıldı. O 2001-ci senesi edi.

O zamanila Qırımda ukrainizatsiya başlandı. Episi vesiqalarını, misal olaraq, ukrain tilinde tercime etmege kerek edi. Ne içün köli telekanal rus tilinde yayınlağan edi?Bu tek tele yayınlav degil, imtianlarını de rus tilinde keçire ediler. Misal olaraq, universitette oquğanlüda men coğrafiyanı pek seve edim ve imtianlarğa azırlana edim. Amma beş yerine maña den balkonı qoydılar, çünki men qoşma sualine cevap bermedim.  Oca menden Rusiye qaç subyektlerden ibaret soradı.Ne içün ukrain studenti Ukrainada oqıp bu sualge cevabnı bilmek kerek?Yahşı de, men ne o vaqıt, ne Şimdi bu sualge cevabnı bilmeyim. Amma yazıq Ki, şimdiki vaqıtta Rusiye Qırım Muhtar Cumhuriyetini de bu subyektlernin birisinen sayya.

 ABŞ slâlarnın Propala eks-komandanı Ben Hoces Rusiye Ukrainanıñ bütün cenübnı işğal etmege tırışır ayttı. Böyle perspektiva ne qadar kerçek?

- Faizlerini saymaq qıyın, amma olar yüksektir. Qırım suv vaziyeti ne qadar yaramay olsa, o qalar Pütin içün yahşı olur. Onıñ gumanitar hazanı çezmek sebepten ellerini bol eticek. Körersiñız, vaqqit keçkende olar öz haber vastalarında BHT derecede Qırvm Ukraina içün gumanitar, ekologik  hazağa oğradı aytacaqlar. İnsanlarnıñ suvsız ve yaşamağa çaresiz qalğanları Pütinge Qırımğa suv ketirmesi sebebinden Ukrpinağa barıştırıcilarnı ketirmege çare berecek.

Siz Qırımğa Ukraina suvnıñ berüvi araf ya da qarşı çıqasınız?

- Bu pek mürekkep sualdir. Cevabı azçiq başqa saasında. Ukrainanıñ Problema mı Qırım ile Nazar noqtanıñ yeqsuzlığına. İşğal etilgenine razı olsaq, anda olğan ukrainlernen ne yapmağa tüşünmek kerek. Bizge ya da Qırımdan red etmege kerek iz, ve böyle olsa suv berüv aqqında subeileşmek mümkün.  Ya da Kipr nasıl yara yapmağa kerekmiz. Şimaliy Kipr de işğal etilgen, Kipr ükümeti bunı boyuna  aldı, amma insanlar bol qatnaylar, ve AŞ pasportları bar. Qatnağanlarına yasaqlar yeq, kerekli resurslar berile. Bu olarnıñ qararı, olarnıñ strategiyası. 

Jurnalist faaliyetniz sebebinden ucumler aqqında


Menba: Suspilne Qırım 

2005-ci senesi "Zarâ Prisivaşya" Canköy gazetasvnda çalışqanda sizge ucum etildi. Sebebi ne edi?

- Bilmeyim, tek tahminlerim bar. Men qabaatlav malümatlarını ara edim. Muarritmizde 50 yaşvndan büyük insanlar çalışa ediler. Jurnalist taqıqatlar aqqında haberleri yeq edi.

Meni bu mevzu meraqlandırdı, men faal biznes aqqında yazmağa başladım. O qara madenler aqqında ve Cankoyda olğan bu qara madenlerni alğan yerleri aqqında yazdım . Esasiy mevzu bu militsiya tarafından qanunsız biznesnin qorucığı edi.

Bir kere rayon bölügi yanında keçkende men Küçerâvıyna raskeldim ( Andriy Küçerâvıy 2005 senesi Canköy şeyerniñ İİO başı edi, şimdiki vaqıttı işğal etilgen Qırımda Saq şeyernıñ İİO veteranlar şurasnıñ başı - red.). O vaqıt o meni qorqutmağa tırıştı, amma men laflarına qulaq asmadım.

Ondañ soñ bazı insanlar bu mevzunı devam etme ayta ediler. O vaqıtta mende endi KNAKB (qanunsız narkotik aylanuv küreş bölügına - red.)  bir qaç suallerim peyda oldı.Bu millitsiya hadimlernıñ klasik yemligi edi. Kütek etüvden soñ travmotolog kelip yavaşnen attı, ne meni “militsiya sopalarınen urdılar”. Bu travmalar husuyetten billendi. Qolumı ve tizimi  sındırdılar.

Ucumcilerini körmediniz?

- Körmedim,çünki taksiniñ ögündeki ototurğıçqa oturdım. Talil etip, biris artında oturğanını añladıq. Oturğan soñ yuqlap qaldım. Yuyandığında şeyer altında, çelde yata edim. Milât bayramı ögünde olğan şey. Biz bayram çıqışını azırlağa edik. Yuyanmasam, buzlap qalğan edim, çünki er yerde qar yata edi, avası suvuq edi. Ondan soñ eki taraflı pnevmoniyağa hastalandım. Daa bir-eki saat yuqlasam, aslı de uyanmaz edim soñ.

Ucumnıñ ekinci versiyası nasıl?

- Portaqal inqılâbqa imdatım. Şeyermizde oña qol tutqanları az edi. Men portaqal şarfnı kiyıp yüre edim. Universitetke kelgende meni o şarfnen boğmağa tırışa ediler. Bunı studenler yapa ediler ve bu şarfnı kene kiysem oñı boyunıma baylacaqlar dep ayta ediler. Amma men birinci versiyağa çoqça inanam.

Ukrainada jurnalist faaliyetiñız devamında qaç kere sizge ucum etildi?

- On kerege yaqın.

Siz Ukraina Cinayet qanunnamenıñ №171 maddesine köre ( “jurnalist qanuniy ihtisasiy faalitetine zarar”)  cinayet davasında ğalibe qazanğalardan birisi ediñız. Bu adsiye aqqında malümat beriñız.

- O zamanada men Vinnitsa vilâyetine insanlarnı azap etüvleri aqqında taqıqatı keçire edim. Yerli agrariy bazı köy sakinlerini qul yerine tuta edi. Olarnı zıncırlayıp, işlettire edi. Men onda olğan vaziyetinın özüme duydım. 

Kelip, çıqarmağa başlağanda bizde tan atmağa, operatorlarını etitmege, urmağa başladılar. Bu deli adamnıñ areketleri edi, amma o böyle areket etmege alıştı. Biz bu arsızlığını ideoğa çıqardıq ve dalil kibi makemege ketirip,soñra  makemede ğalibe qazandıq.

Sizniñ adiseniz yani istisna sayıla. Ne içün bu madde kerekli derecede devletmizde areket etmey?

- Bu madde tek bozucıla tarafıyendan messuliyet aqqında degil, o jurnalist mecburiyetı aqqında de. Misal olaraq, o sual berüv aevelsi jurnalist olğanını haber etmege mecbur. Böyle yapmasalar, bozucı “men oñıñ jurnalist olğanından haberim yeq edi” aytmağa olur. Ellerinde kamera de, bazı telekanalnıñ mikrofonı de olsa, haber etmege mecbur. Bu bozucilarğa mesülieten qaçmaq çare bergen tafsilâtlar. 

Şimaliy Koreyağa kezintininz aqqında

Şimaliy Koreyağa viza almaq içün siz Rusiyeg bardınınz mı?

- Yeq, men internet vastalardan vesiqalarımı berdim. Rusiyege barmağa niyetim yeq edi, ve internetten vesiqalarını yellamağa mümkün olğanını bilgende şaştım. Vizanınñ turistler içün olğanıña daa de çoq şaştım.

Şimaliy Koreyada biz vesiqa filmi “KMDD seyyare” içün malümatlar çıqardıq. Çoqsı kadrlarını saqlı çıqarıdı. Olarnıñ turistler qulavuz nazareti altında olğan sebebinde bu kadrlarını saqlamaq nasıl çareler taptınız?

Men açiqan nezaret altında edim. Amma şimali koreyalılar tehnologik vaziyetleri bizim vaziyetmizden artında qaldı. Tehnik tarafında olarnıñ mahsuh zızmetleri o qadar donatılğan degil, bu sebepten telükesizliye teşkilâtları diqqat etmege usullar tapmaylar.

Olar interneten qullanmaylar, ve smartfon ne olğanını haberleri yeq. O 2017 senesi edi, amma olar dogmeli "Nokia" telefonlarınnen qulana ediler. Mnde o zamanda iPhone bar edi, ve olar silingen faylarını yañılatmaq mümkün olğanıncan haberleri yeq edi. Men qaç kere bunen faydalandım.  

 Men videoyazışları sile edim, soñ ğayrvdan tikley edim. Olar, misal olaraq, selfi ne olğanının añlamaylar. Men arbiylerini resimge çıqarğanda olarğa selfi yapayım dep  öz işimi yapqan edim. Eñ esasiy saqınıp çıqarğanada - saqalanmağa kerekmey. Birinci künleri aslı de bir şey yapmay edim. Men olarğa adlışa edim, olar ise maña.


Menba: Suspilne Qırım 

“Stop qabarcılıq” aqqında

Siz “Stop qabarcılıq”  2014senesi yaratttınız?

- Men bellesem, ondan keç. Beş yıl evelsi, Qıymet İnqılâptan soñ kerekli islâyatlar keçirmedi, bu meni itti. 

Bu uquq qorucılıq ya da jurnalistikağa bağlı leyhadır?

- Ekisi de. Bu qabarcılığınıñ derecesini azlaştırmaq meraqlanğan adamlarnıñ ortaqtlığı. Başından bu Kiyevde yerleştirgen teşkilât edi. Doğrusını aytsam, teşkilât degil, resmiy olmağan grajdan birleşmesi edi.  O çeşit insaanlarını birleştirdi. Men jurnalist olğan sebebinden, menim qoşqan issesim işime bağlı edi. 

Ne sebepten  jurnalistler qorucı GIJN halqara teşkilâtı  “Stop Qabarcılığını” öz cedveline qoştı? ( Global halqara jurnalist taqqatlar ağı aqqında laf, o daa “halqara ticariy olmağan teşkilâtlarnıñ jurnalist taqıqatlarına qol tutqan  assotsiatsiyası” sayıla - red.).

- Biz bu vaziyetini talil ete edik,  amma başından biz böyle teşkilâtlar içün kerekli kriteriyalarğa kelişme edik. Bu grajdan, amma jurnalist faaliyetini etken teşkilâtı edi. Bu sebepten biz kriteriyalarğa kelişmege qarar çıqardıq. 

“Stop Qabarcılıq” leyhası sımarış malümatlarıı berüvine qaç kere qabaatlağan edi. Öz fikrinizni bildirtniz. 

- Malümatlar içün para berilmey, amma bar doneyşnler (bağışlar - red.), ve teşkilâtmızğa idat bildirgen insanlar de bar. Böyle çoqsı teşkilâtlar areket eteler. Fizika qanunına köre, Areket küçü areket qarşıa olğan küçüne bağlı.  Ne qadar çoq iş yapsan, o qadar de çoq sen taraf taşlar atacaqlar.

Yaqında içtimaiy ağda “Stop Qabarcılıq” Volodimir Muntânnen beraber çalışa eken haber çıqtı. O teşkilât içün bağışlar bere mı? ( özüni ilân etken apostolı, Ukraina eñ büyük  protestant diniy tariqatlarnın başı, “Ğayrıdvn yaratıluv” ruhiy merkeziniñ başı aqqında laf).

- Yeq ve bu saqlatılğan malümatlar degil . 

“Stop Qabarcılıq”leyhası Qırım mevzusına malümatlar bere mı?

- Bir qaç aylar evelsi Nikolayev şiirinden biznesmennen bağlı adise edi. Jurnalistler gemi yaldavı aqqında malümatlar taptılar. Qırımda, yani Keriçte qayd etilgen istasali bar eken, anda begilerini bere. O saqlav iqtisadiy faaliyetini işğal etilgen Qırımnıñ territoriyasında etk. Men bız mahsus Qırım meselesi ile çalışamız aytmağa olmayım, amma bu mevzunı kelişken malümatlar olsa köteremiz.