«Qayd etmege istegenim şusı ki, şimdi ne Ukraina, ne Qırımda ne de başqa bir yerde zelzeleniñ sıqlığını tahmin etip olamamız. Buna köre, qorçalanmaq kerek olğan seysmik havfınıñ aqiqiy seviyesi aqqında aytabilemiz. “Ukrainanıñ seysmik rayonlarında qurucılıq” adlı Ukrainanıñ devlet qurucılıq qaidelerini açıp seysmik telükesiniñ aqiqiy seviyesini tahmin etmek mümkün. İlâve olaraq Ukraina territoriyasınıñ umumiy seysmik rayonlığonıñ haritaları bar. Olar leyhalarnı yaratqan, qurıcılıqnen oğraşqanları içün faydalı olacaqlar. Çünki bu, o bir yerde MSK-64 şkalası boyunca baalarda seysmik areketlerniñ şiddeti nasıl emin olmaq kerekler”, - tarif etti ilim.

Aleksandr Kendzera, seysmik ceetinden faal olğan zonalar Ukrainanı çoqusınen ülkemizniñ cenübiy-ğarbiy rayonlarında etrafnı saralar. Zakarpatye, Vrança (Romaniya), Qırım-Qara deñiz ve Cenübiy- Azaq zonalarıdır. Em de, seysmik ceetinde Ukrainada eñ telükeli Zakarpatye, İvano-Frankşvsk, Çernivtsi, Ades ve Qırım MC olalar. 

“Ukraina territoriyasındaki seysmik rayonlığınıñ haritasına baqsaq, seysmik areketlerniñ eñ yüksek şiddetligi, Ukrainanıñ cenübiy-ğarbiy vilâyetlerinde tahmin etile. Yañı obyektlerniñ qurucılığı vaqtında bu vilâyetlerde seysmik telükesiniñ seviyesini diqqatqa almaq kerek olacaq. Em de, yerastı areketler Qırım yarımadasınıñ cenübinde olunalar ve ülkemizde is etilgen zelzeleler Vrança (Romaniya) zonasında ediler. Anda zelzeleler 140’tan 180 kilometrge qadar büyük terenliginde olunalar. Böyle terenlikte seysmik taşlarnıñ hızlı areketi oluna. Netice olaraq, şiddetli yerastı areketlerni is etebilemiz”, - qayd etti o. 

İlim şını qayd etti ki, qırımlılarnen is etilgen soñki yerastı areketler - Vrança zonasında olunğan zelzeleniñ neticeleridir. Zelzele ateşinden tarqatılmağa başlanğan seysmik dalğalarnı yaratalar.

Hatırlatayıq ki, Vrança zonası - Vrança (Romaniya) vilâyetinde Cenübiy (Romaniya) ve Şarqiy (Ukrain) Karpatlarnıñ bağlanılğan yerinde yerleştirilgen seysmik faal zonasıdır. 

Kendzera añlatqanı kibi, topraq üstündeki zelzelesi aqqında söz ketkende, bu miqdarğa seysmik qıbırdavlarnıñ şiddeti deyler ve o, MSK-64 şkalasınıñ baalarında sayıla. 

“O, zelzeleniñ ateşi ne qadar uzaq olsa, o qadar zayıf olunğanını köstergen 12 baalı şkalasıdır. Buna köre, onıñ şiddeti daa az olacaq. Rihtwe şkalası ise - aksine, zelzeleniñ küçüni onıñ ateşinde saya”, - dedi o. 

Mütehassıs daa şuna diqqatını celp etti ki, zelzelerniñ çoqusı, keçken asırda Vrançya 1940,1977, 1986 ve 1990 senelerde qayd etilgen edi. Bu zelzeleler ülkemizniñ şarqiy ve şimaliy-şarqiy sıñırlarında bile 4 baağa qadar şiddetinen olğanını da qoştı. O vaqıt tek Kiyevde degil, Rusiye paytahtında da ediler. 

“Keçende Yaltada olıp keçken zelzeleler viran etüvlerni peyda ettirmek içün yeterli qadar şiddetli olmağanlar. Yarımadada daa şiddetli zelzelelerni körmek mümkün olğanını da qayd etmek kerek. Elbet de siyrek olalar, amma olalar. Qırımnıñ bütün yalısını viran etken soñki zelzelesi, 1927 senesi olğan edi. Gasprada 40 metrli qayasında yerleştirilgen mimar abidesi “Qarılğaç yuvası”na diqqatını çekeyik. O, qayada ve ilk kategoriyadaki zemininde qurulğanına baqmadan, ep bir qurulğan edi. Em de, abide, 1914 senesi qurulıp daa yanı kibi sayıla”, - yekün çekti İMA geofizika institutınıñ müdiri.

Suspilne Qırım, zelzele olğan alda tez, amma tınç, emin olıp telâşsız areket etmek kerek olğanını hatırlata. 

Zelzele aqqında evelden haberdar olsañız:

•  Etraftaki vaziyetine dair malümatnı diñleñiz.
•  Saqın olıp qomşularnı haber etiñiz, balalar, yaş adamlar ve saqatlı insanlarğa yardım etmege tırışıñız. 
• Evakuatsıya olğan alda - yoplaşuv yeri aqqında malümat alıñız.
•  Kerek olğan vesiqalar, ilk nevbette kerek olğan şeylerni (suv, ilâclar, fener) alıp oñaytlı şeylerni kiyiñiz. 
•  Bütün elektrik nesnelerni, gaz ve suvnı söndüriñiz. 
•  Büyük ve ağır şeylerni yerge qoyuñız, tüşebilgen şeylerni ise - yahşı pekitiñiz. 
•  Evde eñ azdan bir ateş söndürici olmalı. 

Zelzele endi başlanğan olsa:

•  Evni qaldırıp fırsatqa köre açıq yerge çıqıñız.
• Binada içindeki qapılarında ya da oda köşesinde, pencere ve ağır nesnelerden uzaq turıñız. 
• Fırsat olsa, masa astına saqlanıñız (ağır nesnelerniñ tüşüvindrn qorçalar).
•  Sernikler, çıraqlarnı yaqmañız ve yerastı areketlerniñ vaqtında ya da olardan soñ çaqmaqlarnı qullanmañız (benzin ya da gaznıñ çıqışı sebebinden patlav havfı bar).
•  Yüksek binalar, köpürler ve elektro şeritlerden uzaq turmağa tırışıñız. 
• Zelzele sizni maşnada qarşılasa  toqtap qapılarnı açıñız ve areketlerniñ toqtalmasına qadar içinde qalıñız.