Er kez añlağan edi ki,  namus ve obyektivlik  - bu Qırımnıñ işğal ükümetine kelişmegen çizgilerdır. Qalp etilgen “qırım referendumnıñ” keçirüvinden soñ, mustaqıl haber vastalarnıñ çoqsı Ukraina merkezine köçip kelmege mecbur oldı. Şimdiki vaqıtında olar qıta Ukrainada yaşayıp, işğal etilgen Qırımnıñ vaqıalarını aydınlatalar.

Mikola Semena

2016 senenin çiçek ayında Yaltadaki, Aqmescitteki ve Aqyardaki mustaqıl jurnalistlernıñ evlerine tintüvler keçirgen ediler. Jurnalistlernıñ tehnikanı çekip aldılar. Çoqsı işğal etilgen yarımadan köçip ketmege mecbur oldv. Bu reydlerini Radіo Svobodanıñ "Krim.Realіi" leyhanıñ ştattan tış mühbirnıñ Mikola Semenanıñ cinayet davanıñ taqıqatı çerçivisinde keçirdiler. 

Yarımadada makemelengen jurnalist Mikola Semena apisten soñ Kiyevge köçti. O "ZMINA" içün berilgen malümatlarına ayttı ki,  işğal etilgen Qırımnıñ ükümeti yarımadada azat jurnalistikanı yoq etmege niyet ete

Menba: ZMINA

Qırımdaki jurnalistikanıñ veteranı Mikola Semena Qırımnıñ işğalinden soñ yarımadada qaldı ve Radіo Svobodanıñ "Krim.Realіi"  leyhası içün yaza edi. 2017 senenin ilk küz aynıñ 22, jurnalistke eki buçuq yıllıq şartlı apis cezası ve zenaat faaliyetine üç yıllıq yasağı çıqarıldı. 

Bir yıl devamında oñı nezaret ete ediler. İnternet firmanıñ hadimlerinnen adlandırğan insanlar kompyüternıñ malümatları aldılar.  Soñ belli oldı ki, FTH yazğan şeylerini oquğan edi.  Bunı jurnalist sorğular ve dava materiallarınnen tanış olğanda bildi. 

“Olar başından zenaat jurnaslistlerini taqıp etmege başladılar. İşğalnen razı olmağan haber vastalarnıñ çoqısı taqıpler sebebinden Kiyevge kösip keldiler. Olarnıñ yerlerine grajdan jurnalistler keldiler. Demek, olar zenaatçiler degil. Lâkin olar de malümatlarını toplap, Qırımdan tış areket etken azat haber vastalarınnen işbirlik ete ediler. Olarnen de küreşmege başladılar.  Şimdiki vaqıtında grajdan jurnalistikanıñ ekinci dalğasını boğmağa ıntılmalar qayd etileler”.

Qırımnıñ 8 yıllıq işğalnıñ devamında ükümet kerçekten mustaqıl qırım jurnalistikanı yoq etti,  qalğan zenaatçilar açıqtan çalışmaylar.  Lâkin episi bir,  yerli FTH hadimleri ukrain jurnalistlerini Qırımğa qabul etmemek içün yañı sınırlavlarını yaratalar ve yañı cinayet davalarını teşebbüs eteler.

Öleksandra Yefimenko

Jurnalist Öleksandra Yefimenko Suspіlne Qırımğa işğal etilgen Qırımda rus politsiya tarafından imkânı olğan taqıpler aqqında haber etti.

“2019 senesi men Aqmescitke,  çıqışqa kete edim.  Maña grajdan urbağa kiyingen şahsiyetler keldiler ve ayttılar ki, olar migratsiya hızmetnıñ hadimlerinnen olalar. Meni olarnen keçmege çağırttılar. Yasaq aqqında sualime cevap ettiler ki, bu sebepten olar maña qarşı memuriy davanı açmağa ola bileler”, - jurnalist paylaştı.

Yefimenko razı oldı,  lâkin ayttı ki, o olğan  adise aqqında öz advokatına haber etmege istey ve advokatsız subetleşmege red etecek. Hadimler bu talapına razılıq berdiler.

“Olarnı menim zenaat faaliyetim raatsızlağan edi. Olar meni qanunsız faaliyetine şübelegen ediler. Men  işimnıñ qanuniy olğanını añlattırdım. Menim rus haber vastasına akkreditatsiyam bar,  rus pasportımnıñ olmağanı farq etmey. Mende qırım resmiyleştirüvim bar edi,  bu sebepten vaqıtace işğal etilgen yarımadanıñ territoriyasında çalışmağa qanuniy aaqım bar edi”, - ayttı.

Aytqanına köre, bölükte subtleri üç saat devam etti. Advokat ceryan devamında kelgen edi, lâkin çoq vaqıt devamında oñı qabul etmegen ediler.

“Uç saattan soñ men bölükten çıqtım,  maña protokol tizmediler, tek subet keçirdiler. Ondan soñ men  çıqışqa kettim. Kerçekten, 2021 senegece Qırımda çalışqanda, zenaat faaliyetime ciddiy problemalarım yoq edi”,  - jurnalist hatırladı.

Yefimenko hatırladı ki, öznıñ artından tış nezaretini qayd ete edi, lâkin o tez yoq ola edi.

Aytqanına köre,  böyle kergin mevzularnen, yani siyasiy taqıp etüv. insan aqlar bozuvı,  çalışqan episi mustaqıl jurnalistler,  faaller, uquq qorucılar böyle adiselerge qulaq asmaylar.

Yaqında Yefimenko işğal etilgen Qırımda rus politsiya tarafından imkânı olğan taqıpler aqqında şahsiy  Facebook saifesinde  haber etti.

Menba: Öleksandra Yefіmenko

“Soñki kere men  Qırımğa ilk küz ayından qasım ayınace bulunğan edim.  Yarımadağa kelgenim bir afta olğanından soñ, men evimnıñ qapusını açqanda, qara şeritnen baylanğan eki dane qaranfilinı taptım (resimnı qoşmacam). O zamanda,  men qalıp, işimi soñuna ketirmege qarar çıqarğan edim.  Lâkin bu areketini ciddiy tenbi ile tanıdım. 2021 senenin soñuna, Kiyevge qaytqanda maña telefon açtılar, ve ayttılar ki, o zamanda toqtağan yerine “politsiya” hadimleri kelgen edi. Kelip, adımı ayttılar, men aqqında malümatlar toplağan ediler”, - Öleksandra Yefimenko jurnalist yazdı. 

Aytqanına köre,  bu areketlerini yapqanlar, Yefimenkonıñ zenaat aqlarını boza ve oñı “ozidare tsenzurağa oğrata”. O çoqtan böyle areketlerge azır edi, bu sebepten olğan vaziyet oñı ayrette qaldırmadı.

“Men 2017 senenin qasım ayından Qırımda mühbirnen çalışam. Demek, dört yıl devamında. Bu devirnıñ devamında men birinci kere toqtamağa qarar çıqardım. Yarımadağa ziyaretlerimden şimdiki vaqıtında çoq fayda olmaz, amma olar  maña ve yaqın insanlarıma çoq yanı meseleler açmağa ola bileler. Men bellesem, bu mesülietsiizdır.

Men  vaqıtace Qırımnı ziyaret etmecem. Lâkin bu mevzunı qaldırmağa de istemeiym. Yañı şartlarda çalışmağa ögrenecem. Doğrusını aytsam, böyle qararını çıqarmağa pek qıyın oldı”, - jurnalist paylaştı.

O qoştı ki, bu vaziyetini öz zenaat faaliyetini toqatatmaq içün sebebinnen saymay ве haber etti ki,  “âñı şartlarda” qırım mevzusıı ile çalışmağa devam etecek. 

Mustaqıl jurnalistlernıñ taqıpleri ve qorquzuvları - işğalcilarnıñ malümat cenknıñ usullarınnen oldılar. Böyle olar malümat qıtlığını yaratalar ve yarımada sakinlernıñ fikirlerini deniştirmege tırışalar.

Taras İbragimov

“Men Qırımda 2015 senesi mühbirnen çalışmağa başladım.  Men yarımadada olğan siyasiy taqıplerini, Rusiye siyasetinnen ve Qırımnıñ işğalinnen razı olmağan qırımtatarlağa ve ukrainlerge qarşı repressiyalarını aydvnlata edim.  Kerçekten, faaliyetim çerçivisinde men mahkeme oturuşlarını ziyaret ete edim, körgenımı haberlerde, levhalarda tasvir ete edim, videolarını sıqara edim. Böyle faaliyetim 2020 senegece devam ete edi. Beş yıl devamında meni bir qaç kere "FTH" hadimleri toqtata ediler.

Bir qaç kere meni politsiya bölügine ve ekstremizmge qarşılıq merkezine alıp kete ediler. Qırımda faaliyetimnıñ telükesini köstertmege tırışa ediler, çünki men qırımtatarlarğa qarşı yapılğan repressiyaları aydınlata edim ve menim fikirim rus quvetçilernıñ fikirinden farqlı edi. Men episi bir çıqaruvlarğa  qatnamağa devam ete edim. Lâkin 2020 senenin yanvar ayında maña Rusiye Federatsiyanıñ ve Qırımnıñ territoriyasına kirişini yasaq ettiler”, - Suspilne Qırımğa "Krim.Realii" haber vastanıñ ştattan tış mühbiri Taras İbragimov haber etti. 

Dört yıl devamında o Qırımnı çoq kere ziyaret etken edi, er vaqıt Novoalekssivkadan, “Çoğar kiriş-çıqış nazar noqtadan. İbragimovnıñ fikirine köre,  yasaqnıñ sebebinnen “FTH qarşılıqlı hoşnutsızlıq” oldı.

Jurnalist aytqanına köre, resmiy sebebinnen 1996 senesi Rusiye Federatsiyada qayd etilgen qanun ile yasaq oldı, ağzaviy subetinde "FTH" hadimi “sebebini tasdıqladı”.

Menba: Taras İbragimov

O qoştı ki, işğalciler oñı sorğuğa çekmediler, çünki kim olğananı bilgen ediler.

İbragimov malümat berdi ki, Qırımda başından umumiy mevzularğa yazğan edi,  lâkin soñ Qırımğa uquq qorucı missiyanen ketti. Ahtem Çiygoz davanıñ baquvı devamında mahkemenıñ yanında buluna edi, soñ başqa siyasiy mabuslernıñ davaları ve qısmetleri aqqında yazmağa başladı: Mıkola Semena, İlmi Ümerov,  Edem Bekirov, misal olaraq.

“Quvetçiler istegenlerini yaptılar. Olar mustaqıl jurnalistini yarımadan ketmege mecburladır. Zenaatdaşlarım: Alöna Savçuk, Alina Smutko, Saşa Yefimenko de böyle vaziyette oğradılarü İşğal etilgen yarımadanıñ territoriyasında olğan repressiyalarını aydınlatqan jurnalistler şimdiki vaqıtında Qırımğa kelmege olmaylar,  çünki añlaylar ki, olarnıñ Vladislav Yesipenkonıñ qısmeti bekley”, - Taras İbragimov qayd etti.

Vladislav Yesipenko

Hatırlatmağa isteymiz ki, 2021 senesi,  ilk baar aynıñ 16 Qırımdaki işğal FTH ukrain grajadnını Vladislav Yesipenkonı toqtattı. O Radіo Svobodanıñ jurnalisti ile çalışqan edi.

İşğal FTH-de qayd etilgeni kibi, Yesipenko, “Qırım territoriyasında insanlarnıñ kütleviy tarzda bulunuv yerlerniñ ve yaşayış içün temin etici obyektlerniñ, yerlerniñ foto ve video qayd etüvini keçire edi”. 

“Yesipenko V. L.-nen ukrain mahsus hızmetlerniñ meraqlarında yıquv tedbirlerniñ çıqaruv maqsadı ile o yaqalanılğan edi, onıñ şahsiy maşnasınıñ baquvı vaqtında yasama patlayıcı aletiniñ tışqı alâmetlerinen alet belli etilip musadere etilgen edi”,- FTH-de haber ettiler.

İlk baar aynıñ 18 rus devlet telekanalında “Qırım 24” onıñ intervyüsını yayınlandırğan edi. Kanalnıñ saytına yerleşken videoda Yesipenko “Qırım.Realii” içün çıqaruvını tasdıqladı ve ayttı ki, çıqarılğan malümatlarını daa ukrain mahsus hızmetlerine yollağan edi.

Fіzіognomіst Tetâna Larіna Suspilne Qırımğa berilgen tefsirine ayttı ki,  bu intervyüda Vladislav Yesipenkonı qabaatını boyunına almaq mecburladılar.

Menba: Tsenzor.NET

“Videonıñ 40-ci saniyesinle “ne sebepten sizini toqtattılar?” sualine o biraz külip cevap bere.  İnsannıñ aytqan şeyge munasibeti nefretli olsa, o böyle şekilde reaktsiya ete. Demek,  insannıñ kerçekten saqlanğan bir şeyni tapsalar, o külkunı toqtatmaq tırışacaqtır. Ya da aksine açuvlanacaq. Mında ise nefret qayd etile. Biz istemegen şeynı aytsaq, böyle raktsiya peyda ola”, - Larina malümat berdi. 

Aytqanına köre, Vladislav Yesipenko episi suallerge ya da evelsi azırlanğan sezler ile cevap bere ve er vaqıt qorçalav aldа buluna.

Bizni Telegram’da oquñız