Ondan ğayrı neft tokmesi olğan Hazar boru konsortsiumnıñ teşkerüvini keçerip, Ukraianğa 1 milliard grivna ödemege talap eteler. Uquqçilarnıñ malümatlarına köre, neft 80 kvadrat metrada tokuldi ve Qara deñız akvatoriyasını bulaştırdı. Bunı advokat Öleksiy Şevçuk metbuat konferentsiya devamında beyan etti.

Bu davanıñ hususiyetlerini ve Qırımdaki ekologik vaziyetnıñ nezaretini “Kun mevzusı” programmada uquq ilim doktorı, professor, Qırım MC Ukraina prezidentnıñ sabiq vekili Böris Babin ve Kiyevo-Mogilânska akademiyanıñ ekologiya kafedranıñ professorı, QTRM eksperti Yevgen Hlobistov ile muzakere etildiler.

Böris Babin qayd etti ki, Qırımnıñ Reintegratsiya Assotsiatsiyası neft tokmesi sebebinden Avrokomissiyağa hatip etti ve bu sual baqılğan edi:

“Kerçeklerini ketirip, zararını saymaq içün hatip ettik. Uyğun idarenıñ  paydaşları - italyan ve amerikalı yatırımciları, ve biz italian kompaniyanı mesülietke çekmege tırıştıq.  “Avropa Birliknıñ ekologik qaydelernıñ bozuvı sebebinden mesüliet çekecekler mı?” sual berdik. Yazıq ki, Avropa komissiyası cevap berdi ki, olarnıñ konsortsium ile yetkenlikleri yoq, çünki Avropa komissiyanıñ fikirine köre, AB ketirilgen zarar isbatlanmadı.

“Bulğaristan ve Romaniya - AB aza-devletleri bu tokmeden zarar kördiler, lâkin Avropa komissiyası beyan etti ki, kelecekte Qara deñız hafuzında böyle konsortsiumler çerçevisinde avropalı kompaniyalarnıñ faaliyetini diqqatnen nezaret etecek. Olarnıñ uquq tarafından mejdbur etken ussulları olmasa de, qaradeñız işbirlikknınñ siyasiy mehanizmı bar. Lâkin neticede, men bellesem, bir milliard yevro köremeni ödemecekler”.

Daa uquqçi dava aqqında qoştı ki, bu davanıñ üç muim qısımını diqqatqa almayip, tefsir etuvi qıyın ola:

“Birinci sual böyledir: bu davanı kim bere, bu Ukraina devleti mı ya da başqa şahsiyetler. Ekinci sual: nasıl cinayet davanıñ çerçevisinde baqıla. Uçuncisı ise: köremenıñ ölçüsıyu Mahkeme qararını almağa isteseñız, eñ esas sualdir - kerçekten isbatlanğan zararnıñ ölçusı. Bu ğaye evelsi başqa uqukçilernen endi muzakere etilgen edi. Menimce, bu kerçekten meraqlı sualdir ve pek meraqlı uquq kvest. Vaziyetnıñ inkişafını nezaret etedejmiz”.

Böris Babіn qoştı ki, metbuat konferentsiya devamında yanğırğan “ekotsid” sözınnen  yavaşnen qullanmağa kerek:

“Men bellesem,böyle sualler ile muqayt olmaq kerek. Elbette, men ekologik uquqnıñ bozğanlarını aqlamağa istemeyim, areketlerine bozuvlar de, belki cinayet çizgileri bar, lâkin ekotsid meseleseni deyyerlik  demokratik, adalet mahkemede isbatlamağa pek qıyın ola. Men Ukrainda ve başqa devletlerde ekotsid davalarını tedqıq etken edim, oyakin dünya boyu bu davalar ile ekotsid sebebinden mesülietke çeküvini qayd etmedim. Men bellesem, böyle vaziyette mahkemede ğalebe qazanmaq içün cinayetnıñ kerçek çizgilerini isbatlamaq kerek”.

O añlattırdı ki, böyle davada  zararını isbatlamaq içünçoq hususiyetler bar. Tokme olğan suvlar ticaret gemicilik içün açıq, kerçekten bu yerlerde kereki tedqıq areketlerini keçirmege birisi zarar etmedi.

Kiyevo-Mogilânska akademiyanıñ professorı Yevgen Hlobistov haber etti ki, uquq tarafından bu davanıñ istiqbali bar, lâkin bizg episi malümatlarğa irişim kerek, çünki isbatlar bazasını kerçek derecede şekellendirmek kere. Lâkin nevt tokmesi episi bir ekologiyağa zarar ketire:

“Novorosiysk deñız limanı yanında olğan neft tokmesi gemi qazası sebebinden olğan, buñı biz haber vastalardan bildik. Bu binek rus yalısınıñ yanında edi, demek Qırımğa yetkenini biz qayd etmege olamadıq.  Belki yetti de, lâkin isbatlarımız yoq ve bu kerçeknen biz faydalanmağa olmacamız. Men bellesem, bu rayonda olğan aqım sebebinden o Qırımğa degil, Ğurçistan tarafına ketti, lâkin Qırım yanında qayd etilmedi. 

Başqa neft maddelernıñ tokme kerçeklerini qayd etmege kerek, biz aerokosmik nezaretmiznıñ usulllarınnen faydalanmağa olamız. Böyle isbatlarımız olsa, biz rus gemilerinnen ketirilgen zararını tasdıqalamağa olacamız”.

Ekolog aytqanına köre, tabiyat zararını uyğun usullar ile saymaq mümkün, lâkin tabiy nezaretnıñ malümatları kerek:

“Ne yerde ve nasıl olğanını bilmege kerek. Şartiy “âlıda” aytsaq, bu doğu tedqıqat olmaz, bu malümatlarını halqara mahkemelerge taqdim etmege mümkün degil, çünki bu isbatlar ile sayılmay. Tehnogen qazası qayd etilse, onıñ kerçek yeri olmaq mecbur, oñı tapıp tedqıq etmege, bu neft beneknıñ tokmesini qayd etmege, taliller keçirmege ve bu qavğanıñ neticelerini nezaret etmege kerek.

Böyle areketler yapılsalar, biz deñız akvatoriyası ve deñız tabiy resersları içün zararını saymağa olacamız. Bu usullarımız bar, lâkin aqıqattan bu problemalarını tedqıq etmege imkânımız yoq. Qırımnıñ vaqıtace işğal etüvinden ğayrı daa bir qaç sebepler bar. Lâkin biz olğan imkânlarımıznen de faydalanmayıq”.

Şimdiki vaqıtında yapılğan monitorin malümatlarnıñ açıq menbalarına esaslana, olarnı işğan etilgen Qırımda yaşağan ğonulliler yollalar. Daa bir qaç halqara menbalar bar. Yevgen Holobistıy qaoştı ki, Qırım MC ukrain prezidentnıñ vekilâyetinnen ve cumhuriyetnıñ prokuraturasınnen yapılğan iş pek faydalıdır, bu işini inkişaf etmege kerek: 

“Birinciden, aerokosmik sistemalarnıñ yardımını quvetleştirmek kerek, bu yardım  ile vaziyetini real vaqıtında nezaret etmege mümkün. Biz neft maddelernıñ tokmesi aqqında beyan etmek, olarnıñ ölçusını qayd etmege ve suvnıñ talillerini almağa kerek. Men bellesem, bu daimiy devlet işi olmaq kerek, devlet tehnik ve teşkil etüv tarafından öz imdatını bildirtmek mecbur. Bu işini inkişaf etmge mümkün.

Şimdiki vaqıtında biz özümiznı ekologik istihbaratınnen duyamız. Biz açıq malümat ceryanlarına, qayd etilgen bozuvlarğa esaslanıp, neticeler çıqaramız, lâkin bizge teşebbüs etip, devletnıñ imkânlarınnen faydalanmaq kerek, böyle monitoringnıñ faydası çoqça olacaq. Aslında, işğal etilgen Qırımda ekologik monitoring sualini çizmege ve ekologik problemalaraı qayd etmek içün, ükümetnıñ merkeziy organlardan ğayrı, vilâyet memuriyetlerine ne yuğun struktur bölüklerini yaratmağa kerek. misal olarq, Herson vilâyetinde böyle idareni yaratmağa mümkün.

Qırımdaki ekologik suallerinnen oğraşqan, bu meselelerini qayd ve tedqıq etken insanlar kerek. Olarnıñ sınırğa barıp, bozuvlarını qayd etmege, ava ve suv talillerini alıp, teşkerüv keçirmege imkânları olmağa mecbur. Bu sualler kerekli derecede yerine ketirilseler, Qırımda olğan vaziyeti aqqında çoqça aqqıqiy malümatlarını toplamağa imkânımız olur”.

Ekologiya kafedranıñ professorı Qırım platformanıñ ekspert ağını de hatırlattı . Anda bu sualler köterilgen ediler, lâkin meşur neticeleri daa yoq.