Advokat Lilâ Gemeci añlata: qırım ve rostov makemeleri astında diñleyicilerniñ toplanuvı sebebinden ilk “alâmetleri” 2020 senesi qasım aynıñ 3, Krasnogvardeyskoyedeki “Hizb ut-Tahrir davasınıñ” figurantlarnıñ ükmü vaqtında başlanğan.

“Makemeler yañında insanlarnıñ bulunuvına diqqatını celp etken vaqtında o, Krasnogvardeysk gruppasına ükmü edi. İnsanlar, üküm vaqtında Qırım arbiy garnizon makemesi astında beyaz yeleklerde turıp öz narazılığını kösterip tedbirni azırladılar. Hatırlağanım kibi, o vaqıt kimse tutım alınmağan edi. Amma bu vaqıttan saymağa başlamaq kerek, amma bu vaqiadan soñ üniversitet territoriyasınıñ tışına kütleviy tarzda quvmağa başladılar. Baştan ıntıluvlar bar edi, üniversitet mudafaa hızmetiniñ başı, başqa hadimleri anda turıp çıqarmağa olarnıñ aqqı olmağanını ayta ediler. Emine Avamilevanen (qırım advokatı) intervyü bergenimiz vaqıtta bizge kelip bu intervyüni bozdılar”. 

Menba: Qırım birdemligi/ Lilâ Gemeci

Gemeci dey ki, resmiy versiyalarından biri 2021 senesi mayıs ayında Kazan gimnaziyasında kütleviy öldürüvi aqqında haberi olğan.

“Kazanda olğan atıcılardan soñ, ilâve delili olaraq QMPÜ territoriyasına asıl da kirsetmeyler. Advokatlar ve şaitlerden ğayrı, kimseni kirsetmey ediler, bunen beraber, binağa kelmek kerek olğan şaitlerniñ cedvelini uyğunlaştırmaq kerek edi. Bundan soñ insanlar QMPÜ yanında toplamağa başladılar. Eger de o, adiy oturışlar olsa edi, kimse diqqat çekmey edi. Amma insanlar özüne diqqatını celp ete ediler, studentlerniñ ve ocalarnıñ çoqusı meraqlana edi. Öyle bir malümat kompaniyası edi ki, insanlar başqa insanlarnı ne olıp keçkeni aqqında meraqlanmağa mecbur ete ediler. Baştan insanlar makeme binası yanında degil, FTH binası yanında tutıp alınğan ediler. O vaqıtta Nariman Celâlnı yutıp aldılar, episi bu, FTH binası yanında olıp keçken kütkeviy tutıp aluvı edi. Soñ bu ameliyatını qullanmağa qarar berdiler. İnsanlar ükümlerge, istinaflarğa, oturışlarğa kele ediler. İlk olaraq, Krasnogvardeysk ve Bağçasaray gruppalarına dair qullanıla edi, bu bağlayıcı oturışlar tutıp aluvı içün sebebi olğanlar. Amma qayd etkeni kibi, bağlayıcı olmağan oturışlarda bile şimdi polis hadimleri nevbette olıp makemeler yanında soy-soplarnıñ bulunuv ceryanını nezaret eteler”. 

Rusiye mahsus hızmetlerniñ hadimleri makemeler astında jurnalistlerni tutıp almağa başladılar. Krasnogvardeyskteki “Hizb ut-Tahrir” gruppası bıyunca istinafıvaqtında tutıp alınğanlardan biri, 2021 senesi orta küz aynıñ 25 “Grani.ru” rusiye neşriyatınıñ muhbiri Zidan Acikelâmov, öz mütehassıs vazifelerniñ eda etilmesi vaqtında tutıp alınğan edi. Tutıp aluvınıñ operativ videosında muhbir, «PRESS» yazılı signal yeleginde matbuat kartasınen çalışqanını körüne. Muarrir vazifesi bar olğanını añlata edi ve tutıp aluvı vaqtında jurnalist olğanını aytqan.

“Tahminen 12 saat bölükte bulundım, keççe vaqtınca tutuv taqiqat tevqifhanesine alıp ketirdiler. Anda bütün gece keçirdim: taqiqat tevqifhanesinde pek suvuq edi. İnsanlarnıñ tutuvı içün şaraitleri qabul etilmez olalar. Em de, tutuv vaqtında, qarşı olmağanıma baqmadan, maña dair küç qullanılğan edi. Buna köre, sol qolımnı ne içün qayırmaq kerek edi añlap olamayım”. 

Acikelâkov, rusiye quvetçilerniñ areketlerini onıñ jurnalist faaliyetine qarışuvı kibi saya. İstinadtan soñ rusiye uquq qoruyıcı organlardaki hadimleriniñ areketlerine şikâyet etmege onıñ niyeti bar.

Merkeziy rayon makemesi, onıñ davası boyunca memuriy davasını qapatqanına baqmadan, jutnalist añlata: “mennen tutıp alınğan işdeşimni makeme, memuriy qanun bozuluvında qabaatlı tanığ cöreme ödetti. Böyle qararlarnıñ mantığını añlamayım ve olarnı qanuniy kibi saymayım”. 

Zidan Acikelâmov

Keççe, orta küz aynıñ 29 aynı Qırım garnizon makemesi yanında, nevbetteki tutıp aluvlar vaqtında ilk sefer qadınlar gruppasını tutıp aldılar. Olarda  biri, oturışqa diñleyici olaraq kelgen Bağçasaraydaki üçünci “Hizb ut-Tahrir davasınıñ” figurantı Amet Suleymanovnıñ ömür arqadaşı Lilâ Lümanova o nasıl olıp keçkenini tarif ete:

“Bağçasaray gruppasındaki qadınlar gruppasınen beraber, 29 künü bizimkilerimizniñ ükmü edi, amma biz, elbet de, Krasnogvardeysk gruppasındaki analarnı, ömür arqadaşlarına qol tutmağa qarar berdik. Makeme binasına keldik, bozmadıq, 1,5 metr mesafede tura edik. Fotoresimni yayınladım, maskalarda oğlanını er şey körüne. Qızlarğa qol tutmaq içün keldik, em de, oturış açıq edi, makemege bile kirip olacağımızğa kefaletimiz bar edi. Keççe Rosgvardiyasınen büyük bir maşnası kelgen. Er kesni alacaqlar dep endi o vaqıt belli oldı. Çette turğanıma köre, menden başladılar, tirsegimmi yutıp yaqalamağa tırıştı, “Ellerini çek!”, - dep ters bir tazda cevapladım. İslamğa binaen, yabancı bir erkek, toqunup bile olamay. Avtobusqa qadar keçmege rica ettiler, keçtik, Seytumer Seytumerovnıñ balası, onıñ oğlusı Sukeyman ediler. Ne olğanını bilmeyim, “Balanı bitasına alıp beriñiz” dep ayttılar, bu laflarnı eşittim. Biznen beraber hamile, insulinge tabi olğan ve çağına yetmegen bir qız buluna ediler. Advokatnı uzun vaqıt içinde kirsetmey ediler, soñ ise - onı bizge keçirdiler. Baştan ihtarlarsan başladılar. Yani, böyle yapmak mümkün olmağanını dep añlata ediler. Amma soñ protokollarnı da imzalamaq kerek olğanını da ayttılar. Polis hadimleri özü, anda-mında yürip ne olğanını añlap olamay ediler. Yani, ihtarlarnı yazıp yoq olıp kettiler. Soñ, protokol olacaq dep belli oldı. Şimdi memuriy bozuluvım bar, 20.6.1 maddesi, maskalı rejiminiñ bozuluvı”. 

Lilâ Lümanova

Lilânıñ sözlerine köre, o, özüni, tutıp alınğan başqa qadınlarnı sa kibi, suçsız dep saya ve öz qabatsızlığını makeme ceryanlarda israr etmege onıñ niyeti bar:

“O, basqınıñ daa bir türü olğanını añlaymız, çünki olarnı birdemligimiz ve desteklerimiz pek açuvlandıra. Amma bunen beraber, böyle tutıp alıvları ile bizni toqtatacaqlar dep tüşüneler, amma pek yañlışalar. Akis ameli oluna. Aqayıma, orta küz aynıñ 29 qattı rejiminen 12 yılnı berdiler. Bu meni yoqtatmaz, vatandaşlarımnıñ makemelerine qatnağanım kibi, ileride de qatnaycağım. O, akis ameli kibi. Em de, buna şahsen rastkelgende, er kes buna eastkelgen”, - dey qadın. 

Qırımdaki makemesi, orta küz aynıñ 25 Aqmescitteki makeme binası yanında rusiye quvetçilernen qırımtatar faallerine dair memuriy qararlarnı qabul etken. Cöremelerniñ umumiy miqdarı, 170 biñ ruble ola. O, “Qırım birdemligi” cemaat teşebbüsinde bildirilgen cöremelerniñ ilk umumiy miqdarı ola. Böyle miqdarına qırımtatarlar tek orta küz aynıñ 25 cöremelengen ediler. Umumen, işğal etilgen Qırımda ilerideki memuriy protokollarnıñ yazuvınen insanlarnıñ dört kütleviy tutıp aluvı qayd etilgen edi.