İşğal malümatları. Cinaiy davalarınen ne yapmaq?

Олеся Вакуленко
·
10:31, 30 Ekimay
İşğal malümatları. Cinaiy davalarınen ne yapmaq?
Foto menbası: lexinform.com.ua

Ukraina Yuqarı makrmesinde orta küz aynıñ 22 “Nezaretsiz olğan territoriyalarda ve işğal etilgen Qırımda bulunğan dava malümatlarnıñ baquvı ve tahqiqat meselesi boyunca qararnıñ çıqarılmasına dair ekspert mesleatlar” mevzusına körüşüv olıp keçti. Bu körüşüvde Yuqarı makemeniñ makemecileri, uquq qoruyıcı organlarınıñ vekilleri, Qırım MC’de Ukraina prezidentiniñ temsilciligi, Ukraina adliye nazirligi, Reintegratsıya nazirligi, İAUHT ekspertleri iştirak ettiler.

Tesbirniñ esas neticesi - vaqtınca işğal etilgen territoriyasında malümatlarnı qaldırğan cinaiy, makeme, makemeden evel olğan davalarnıñ qaytaruv mehanizmniñ tayin etilmesine dair qanun leyhasınıñ üzerinde ortaq işi. Ekspertlernen işlep çıqarılğan qanun leyhası ve bı meselesi aqqında İnsan aqları boyunca Ukrain  Helsin cemiyetiniñ icraiy müdiri Aleksandr Pavliçenko, Qırım MC’de Ukraina prezidentiniñ daimiy vekili Darya Sviridova ve uquqiy ilimler doktorı, professor, Qırım MC’de Ukraina prezidentiniñ sabıq vekili Boris Babinnen “Kün mevzusında” laf etken edik.

Aleksandr Pavliçenko qayd etkeni kibi, söz, cinaiy davasınıñ tahqiği ve üküm öz qanuniy  quvetini almağan ya da nezaret etilmegen territoriyasında qalğan cinaiy davasınıñ malümatlarına irişimniñ yoq oluvı sebebinden qabul etilmegen davalar aqqında kete. Bugünki kümüne qadar bu vaziyetniñ qurbanı olğan tahminen 400 şahısı bar. Bu meseleniñ çezilmesi aqqında aytacaq olsaq, bir qaç variantı bar:

“Aynı bu davalarğa ve bu şahıslarğa ait olğan mahsus qanunınıñ qabuk etüvi ya da cinaiy usul kodeksine deñişüvlerniñ ola bilgen kirsetilmesi. Bu muzakere, teklif etilecek olğan modelni işlep çıqarmağa izin birdi. Bu qaide, ayrı qanunı ile idare etilecek olğan atıf etilip kodeksniñ cinaiy ceryanına kirsetilecek. Makeme baquvlarında bulunğan cinaiy davalarnıñ episine bu meseleniñ tarqatmaması aqqında söz kete”. 

Ayrı kategoriyası - nezaret etilmegen territoriyalarında ceza çekken şahıslar. İnsan aqları bıyunca Ukrain Helsin toplulığınıñ icraiy müdiriniñ sözlerine köre, Donetsk ve Kugansk vilâyetlerniñ işğal vaqtında apishanelerde tahminen 16 biñ vatandaşı bulunğan edi, nezaret etilgen territoriyasına 450-500 insannı alıp keçirdiler. Başqaları, nezaret etilmegen territoriyasında ceza çekmege qalğanlar. Serbest etilgende vesiqalarsız, pasportsız keleler, tek vesiqa olaraq qabul etilip olamağan azat etüv şeadetnamesinen keleler. Alıp berilgen vesiqalarnıñ qabul etilmesine dair daa bir meselesi. Böyle vaqialarnı Yuqarı şırasında da müzakere ete ediler. Netice olaraq - metin şekline qoyulmaq kerek olğan modeller işlep çıqarılğanlar: 

“Adliye nazirligi, 2022 senesi malümatnıñ öz variantını yayınlamağa planlaştıra edi. Öz taraftan, ümümiy müellifler toplulığınen, bu metinniñ parlamentke alıp berilmesiniñ müellifdeş ve teşebbüsçileri olaraq çıqıp olğan halq deputatlar ile parlamentke ketire bilgen metinni azırlap olur edil”.

Qırım MC’de Ukraina prezidentiniñ daimiy vekili Darya Sviridova qayd etkeni kibi, olarğa  insanlarnıñ farqlı kategoriyalar muracaat ete. Em zarar körgen, em şübeli olğan ya da işğalden evel olarğa dair ukrain makemeler ile qararınıñ çıqarılmasına oğrağan şahıslar.  Ve bu kategoriyalarnıñ er biri, Ukraina tarafından adaletligini tam olaraq bitüvini bekley. Temsilciliginiñ fikrine köre, bu şahıslar qısmen silâlı davanıñ qurbanları olğanları meselesini yarata, çünki işğal sebebinden olarnıñ aqları bozulğanlar ve adiy adliyesine olarnıñ irişimi yoq. Amma şimdiki zamanına qadar prezident temsilciligi, atrategiya planınıñ işlep çıqarılmasında iştirak etmesinden ğayrı, bu insanlarğa başqa tarzda yardım etip olamay. Amma bunıñ soñki metiniñ işlep çıqaruv müdderleri aqqında aytmaq zor:

“İşimiz ne qadar çoq sürecek dep aytmaq zor, onıñ tezligi çoq amillerge bağlı. Deokupatsıya strategiyalarına dair mehanizmlerniñ işlep çıqarılmasınıñ müddetleri aqqında aytacaq olsaq, böyle qanuniy deñişüvlerniñ teklifi, kelecek yılnıñ ortasına qadar işlep çıqarılıp teşebbüs etilmek kerek”. 

Uquqiy ilimler doktorı, professor, Qırım MC’de Ukraina prezidentiniñ sabıq vekili Boris Babin, bütün bu ceryanlar İnsan aqları boyunca Avropa makemesinde Ukrainanıñ cinaiy davalarnı qapatmağa qabiliyetsizligi sebebinden eki davasınıñ yutquzuvı sebebinden başlağanlar dep tüşüne. Mesele özü, işğalniñ sekiz yıl içinde bayağı yetişken ve şimdi bir letnş azırlansalar, pek doğru olacaq. Bunen beraber, uquqiy ilimler doktornıñ fikrine köre, o, deokupatsıya neselesi degil, biraz başqa bir şey olğanını añlamaq kerek. Kelecek qanun leyhasınıñ destegine fırsatlarına dair şunı qayd etti ki:

“Siyasiy iradesi olacağına işançımız bar ve böyle pek acıtmağan meseleler adiy yolu ile çezilecekler. Bunıñ içün qanunğa rey bermek, kodeksler toplamına deñişüvlerni kirsetmek kerek. Tehnikiy ceetinden o, qıyın bir vazife, uquqçılar taqımı bunı tafsilâtlıca yazmaq kerek”

Başqa variantlarğa dair, böyle işlernen bağlı meselesini nasıl çezmek, Boris Babinnıñ fikrine köre, olarnı çoqtan qabul etmek kerek edi, ayrıca o, ümümiy cinaiy soyları olmasa. Ya da baş prokuraturanıñ iştirağı ile:

“Menimce, baş prokuraturası, uquq qoruyıcılarnıñ koordinatsıya funktsıyasınıñ çerçivelerinde öz añlatuvlarnı qoşa bile edi ve bu seviyede bile, maqbul usul qanunınıñ çerçivelerinde üçten eki davası toqtatılır edi. Amma biz öyle yapıp olamaymız, çünki er şeyniñ “güzel” olmasını isteymi. Yahşı, qanub leyhası, qabul etilmegence bekleycegimiz. O, eñ azdan 2022 senesi olacağına ümüt etemiz”.