Deokkupatsiya ve reintegratsiya strategiyası. Kerçekleştirmek planı nasıl?

Олеся Вакуленко
·
10:29, 06 Ekimay
Deokkupatsiya ve reintegratsiya strategiyası. Kerçekleştirmek planı nasıl?
Foto menbası: Кабінет міністрів України

İlk küz aynıñ 29 Mebuslar Kabineti vaqıtace işğal etilgen Qırımnıñ Deokkupatsiya ve reintegratsiya strategiyanı kerçekleştirmek içün tedbirler plannı qayd etti. Vesiqada 158 tedbir nazarğa alına.  Strategiya ise ilk baar aynıñ 11 MTMŞ oturuşına qayd etilgen edi. İlk baar aynıñ 24 Ukraina prezidenti  Volodimir Zelenskiy öz emirennen vesiqanı resmiyleştirdi. Ukraina premyer-mebusı Denis Şmigal ükümetnıñ oturuşı devamında beyan etti ki, qayd etilgen plan ukrai Qırımnı qaytarmaq içün yol haritası olacaq. Deokkupatsiya ve reintegratsiya Strategiyanıñ tedbirler planı nasıl kerçekleşecek, ne zaman o areket etmege başlaycaqve yarımada vaziyetini nasıl deniştirecek - bu sualler “Kun mevzusı” programmasına Ukraina  vaqıtace işğal etilgen territoriyalarnıñ reintegratsiya suallerden nazir muavini İgor Yaremnko, uquq ilimler doktorı, professorv, Ukraina prezidentnin Qırım MC sabiq vekili Böris Babin ve qırımtatar milliy Meclis başı Refat Çubarov ile muzakere etilgen ediler.

İgor Yaremenko aytqanına köre, eñ esasiy - bu vesiqanıñ qayd etüvidır, çünki bu yılğace ne strategiya, ne de kerçekleştürüv tedbirller planı bar edi. Vesiqa müim siyasiy işmarnen sayıla:

“Boyle vesiqanıñ qayd etüvi  müim siyasiy işmarnen sayıla. Ukraina grajdanları ve içki siyaseti içün ve vaqıtace işğal etilgen territoriyalarda yaşağanlar içün bu pek ciddiydır. Ondan ğayrı o dünya meydanında ortaqlarımız ve dostlarımız içün kereklidır. Böyle biz Rusiye Federatsiyasına Qırım sualnıñ açıq qalğanınını köstertemiz, Qırımnıñ suali er kün kündelik mevzusına çıqarıla ve biz yarımadanıñ deokkupatsiyası ve reintegratsiyası içün işimiznı devam etecemiz”.

O qoştı ki, Rusiye Federatsiyanıñ Qırımdan ketkenını qararlamağa qıyın, lâkin bu pek çoq vaqıt almaz. Plan ise er eki yıl teşkerüv keçmege ve vaziyetke köre maqsadlarını  ğayrından tiklenmege mecbur.

Emirnıñ metinine köre, qayd etilgen tedbirler planını yerine ketirmek içün devlet ve yerli bücetlerden sınırlanğan para cemisi berilecek. Ondan ğayrı qanunnen yasaq etilmegen ceryanlardan para almaq mümkün.Şimdiki vaqıtında kelecek tedbirlernıñ para berüv vaziyeti nasıl İgor Yaremenko añlattı: 

“Tedbirlernıñ esas qısımı içün  kelecek yılğa qayd etilgen devlet bücetinden para berilecekler. Şu zamanda anda ayrı tedbirler bar, olar, misal olaraq ekologiya suallerine bağlı. Elbette, bu suallerge munasibetimiz ciddiy. Biz yarımadanıñ ekologik vaziyetnıñ nezaretini ve monitoringni  keçiremiz. Oña elbette para kerek. Bu sebepten böyle maqsadlarını yerine ketirmek içün  para berilecek”.

Ukraina  vaqıtace işğal etilgen territoriyalarnıñ reintegratsiya suallerden nazirnin muavini qayd etilgen planğa köre yaratılmağa mecbur yañı idere aqqında malümat berdi:

“Bu idare bizim nazarliknin nezareti astında yaratılacaq ve onıñ esas vazifesi işğal etilgen territoriyalar aqqında malümatlarnıñ toplaması olacaq. İnsan aqlar bozuvları, mülkuyet sualleri, bizim grajdanlarmıznı taqıp etken şahsiyetler ve olarğa qarşı yaratılğan tedbirler mevzuları ile çalışacaq. Biz işğalcilerge qarşı tedbirlerini teşebbüs etemiz ve kelecekte bu işini kenişlemege niyet etemizü Bu idare malümatlar toplamısınnen ve onıñ tarqaluvınnen oğraşacaq. Misal olaraq, işğal etilgen Qırımda qanunsız “saylavlarnıñ” teşkil etkenler ve olarğa yardım etkenler bar. Teşkil etkenlerini mesülietke çekmek mümkün, yardım etkenlerini ise cinayet mesülietke çekmege mümkün degil. Demek, olar siyasiy mesülietini çekmeyler”.

Mecilisten bu tedbirler planğa qoşulğan teklifler aqqında Refat Çubarov malümat berdi:

“Biz öz tekliflermizni bergen edik ve bizler içün olarnıñ qayd etüvi pek müim edi. Bizim tekliflermizde  Mebusler kabinetine qanunleyhalarnıñ berüvi aqqında noqtalar bar edi. Anda Ukraina Qanunnamesine Qırım Muhtar Cumhuriyetnıñ statusını qırımtatar milliy  territorial cumhuriyet statusına deniştirmege teklif ettik. Teklifmizde biz ükümetini azırlayıp, Yuqarı Şurağa qırımtatar halqnıñ statusı aqqında qanun leyhasını çıqarmağa rica ettik. Olar bu tekliflermizni qabul ettiler, lâkin pek esas şekilde. 

Biz çoq kerçeklerini ketirgen edim, bu sualler Qırımnıñ deokkupatsiyasını yaqınlaştıracaqlar aytqan edim. Lâkin ükümet bunı başqa şekilde qayd etti. Yapmanıñ vaqıtı - vaqıtace işğal etilgen territoriyalarnıñ azat etüvinden soñ bir yıl. Biz bu kerçeknen razı degilmiz. Bizim usullarmız pek farqlıdır. Lâkin episi bir, bu plan daa baqılacaq, bazı denişmeler qoşulacaqlar ve qanun çıqarğan teşebbüsnıñ başqa subyektleri bu kanunleyhanıñ azurluvına iştiraq etip,  Yuqarı Şuranıñ baquvına endi azır qanunnı taqdim etecekler. Ümemen,  Yuqarı Şuranıñ siyasiy istegi olmağa mecbur, lâkin Şuranıñ siyasiy istegi şimdiki zamanda devletnıñ yuqarı reberliginden bağlı”.

İgor Yaremenko ayttı ki, bu vesiqağa yollanğan teklifler çoq edi, lâkin bazı kere olar pek farqlı ediler:

“Biz Ukraina Qanunnamenıñ denişmelerine bağlı tekliflerini pek saqt olıp  baqtıq. Biz plannı efemer degil, oñı kerçek yapmağa ve yerine ketirmege niyet etemiz, bu sebepten Qanunname denişmeler aqqında suallerge qoşma diqqat etmege kerek. Menim şahsiy imdatıma baqmayıp, planımız kerçek olmasa, Qırımnıñ deokkupatsiyası içün faydası az olur”.

Bu plannıñ esas maqsadları aqqında uquq ilimler doktorı, professor, Ukraina prezidentnin Qırım MC sabiq vekili Böris Babin malümat berdi:

“Esas maqsadları eki dane. Birincisı - devlet bücetinden maliye.Biz ükümet ameliyatını yahşı bilemiz: devlet organnıñ qoşma para menbası olsa, vazifeler tezce yerine ketireleler. Olmasa - olğan resurslar ve yedekler ile yerine ketireler. Elbette bu ceryan suzule ve birinciden baqılmay.

Ekincisı ise - nezaretnıñ celp etüvi. Bu plan mehanizm ile 2018 senenin vesiqasını tekrar ete, o şimdiki vaqıtında red etilgen, çünki oñı tesiri zaif saylğan. Plan kerçek problemalarını aydınlata, sağ olsunlar müellifleri, o çeşit türlü suallerden ibaret. Bu suallerini bu zamanğace seslendirmege qorqa ediler ya da siyasiy sebeplerden muzakere etmegen ediler.  İşğal etilgen territoriyalardan yayınlavnıñ blok etüvi - bu siyasiy sualdir, oñı bilinmez sebeplerden muzakere etmege istemeyler. Şimdiki vaqıtınla general prokuror ofisnin ve TİN  başqa organlarnen quvetleştirüv sualini köterdiler. Qırım platformanıñ keçerüvi mücerret saadat kerçek saağa keçti ve er yıllıq kerçek konferentsiyalar olaraq keçerilecekler. Meni bu quvandırta.  Demek, esas suallerimiz - maliye ve tedbirler keçirüvnıñ nezareti olacaq mı”. 

Yarımada statusnıñ deniştirüvi aqqında uquq ilimler doktorı ayttı:

“Menim, uquqçi olğanım sebebinden teessuratım (iş taqımnıñ Qırım statusnıñ deniştürüvi ile iş neticelerinden - red.) çeşitlidir. Elbette, Qırımdan uazq olğan akademiklernen ve amelcilernen yazılğan leyhalar qanuniy uquqtan uzaqlar. Olarnıñ sessiya zalında inkişaf etilmege imkânları yoq. Siyasiy köñüktüranıñ ise bar. Bunı deyyerlik Proşenko Qanunnamege ketirmege tırışmadı, çünki bu vaziyetnıñ dımlı ve afıdaki añlaması.

Şimdiki vaqıtında  başqa suallerge (suv berüvi, radi yayınlavı) munasibetimiz kerçektir. Ükümet deokkupatsiyanıñ aqqıqıy suallerini kötere. Biz çoq eşitemiz ki: “Mudafaa nazirligi”, “mudafaa”, “telükesizlik” ve men bunı KÇNN kitapçiqlar berüvinden çoqça begenem”.

Vesiqada ne yetmey aytanda, Böris Babin Qırım platformasını hatırladı:

“Plannıñ müellifleri kerçek yolunı saylap aldılar - nasıl ögranlar neni teklif ettiler, oñı de planğa qoştılar. Bir taraftan, uquq qaylerini diqqatqa alsaq,  bu doğru degil, lâkin böyle biz kelecek yılları neni yapmağa kerek köremız. Elbette, boşluqlar bar, elbette doğru yazılmağan noqtaları bar. Sualim bir: elbette, siyasiy qısımı duyula. Lâkin uquq tarafından “Qırım platforması” sözleri metinde eki kere doğru şekilde, konferentsiyaya bağlanuvına qayd etileler. Lâkin bu azlıq ete. Qırım platforması aqqında daa malümatlarını qoşmağa kerek. Ükümet oña öz munasibetini taqdim etmege mecbur”.