- Subetimizde zemaneviy tasilnin ve mında Meclisnin rölü denilgen mevzunı kotermege. Sonki ayları sız öz Facebook ve İnstagram sayafalarınızda ‘‘Luğat’’ adlı video blognı çıqarasız. Ne içün böyle şeklinde vidolar  çekesız ve kimler içün yapasız?

- Bilesiz, men boyle eksperimentlernı çoqtan yapayım. Pandemiya başlağanda, ğalba mart ayında men tamam til mevzusında bir qaç 10 dane mı, azca mı öyle videolarnı çıqarğan edim. Elbetta ana tilinde anda laf etecem dep belledim. Ama kerçek aytsam vaziyet öyle oldı ki, onı baqqan adamları çoq olmadı. Yazıqlar olsun. Elbette, analiz yapmadım, ama boyle duyğum bar- olarnı baqqanları çoqça buyuk(muar. - yetişken)  adamları, ana tilimizni yahşı anlağanları. Yazıqlar olsın, yaşlar içinde,yaşlar - şimdiki studentlerni almayım,  bu qırq yaşına kelgenleri aqta diyim.Qaysılarnın endi öz balaları bar, qaysıları endı öz balalarnı endi mektep ve bala bağçalarğa yibereler. Şu adamlar içinde, yazıq ki ana tilini yaşhı bilgenler az. En müimi, olarnın ana tilinde laf etmege niyeti yoqtır. Sotsiologiyam elbette yoqtır, öyle etrafımğa baqsam tamam ona oşay. Onın içün yanı bir proyekt başladım. Endı anda tek bir mevzu degildir, çeşit türlü mevzularda men videolarnı çıqaram. Sonki ay içinde tenefüs alğan edim, ama sentabr ayında onı kene başlatmağa isteyim. Ama ne ise özüme maqsad qoydım - rusça olsa da men bazı sözlerni, böyle adiy ve yaşayişta kerekli qullanılğan, çoq eşitilgen ana tilinde yazayim dep istedim. Baqqan adam belki de, ümüt etem ki, sözlerni aqlında qaldırır ve onın til bayliğı da azçıq arttırır. Bu üç daqqalıq videolarda 5-6 ana tilimizde sözlerni zemaneviy şeklinde körsetmege tırışam. Onın içün bu blognı ‘’Luğan’’ dep adlandırdım, başqa bağ mında yok, tek bir qaç sözlernin tercimesi sebebindedir. Elbette mana bizim bir qaç aktivisti ve mutehassısı dey : “ Kene de, ne içün sen videolarnı qırımtatar tilinde yapmaysın, aytmaysın?” Mana ağır degil.

- Şimdi bizler izaatlarğa daa kelerik. Demek bu videolarnı siz qırq yaşına kelgenler içün yapasız, daa genç olğanlarına degil, demek.

- Asılında, meraqlanğan adamlarğa ve bu videolarnın seyir etkenlerinden çoqça yaş olğanlarını ister edim. Çünki olarnın baqışlarşı şımdı tamamen tüzetile. Men aqlımda tutqan bazı fikirlerini  layıq olsun dep olarnen ister edim  paylaşmağa, olar da begensinler. Men aytmayım olar mennen yüz faiz razı olsınlar, ama tüşünüp baqsınlar. Çünki şimdi Qırımdaki müiti oyle, propaganda çalışa. Olar qafalrğa çeşit türlü fikirlerni sığdırmağa tırışalar. Men de  olar menim ve başqalarnın bloglarını, mustaqil adamlarını dinlep tüşünsünler. ‘Qayerde bugün aqiqat bar qayerde belkim o yoqtırdır’, oyle maqsadnen. Elbette, tek yaşlarğa degil, ama en merkeziy auditoria olardır.

- Eger de kene bu izaatlarğa kelsek. Men de olarnı (muar.-Facebook”ta) kördim ve biraz şaşıp qaldım, çünki yazğanlardan birisi - Safure Kacametova edi ve o sizge qırımtatar tilinde alıpbarğanınıznı tevsiye etti. Şimdi qırımtatarca anlamağanlarının qabaatı Safure Kacametovada da çünki yanlışmasam o tasilnen Mecliste oğraşa edi, degil mi?

- E, qaç yıllar devamında o tasil bölgüsünün, tasil mevzusında yolbaşçılıq yapqan edi. Men onı elbette qabaatlı saymayım. Çünki sonki bu işğal  yılları men de bayağı tasil mevzusında oğraşmağa tırışam. Açıqtan aytmaq kerek -pek ağır bir vaziyet mında, çünki o qanunlarğa da bağlı degil. Menimce, bu mesele birinci sırada bizim şahsiy psihologiyamızğa pek bağlı. Elbette, tek buna degil, ama birinci sırada men bunı körem. Çünki biz endi tecribemizni aldıq. Şindi eger ana-babalar isteseler başqa manialardan, başqa problemmalardan keçmek mumkün. Yüz faiz olmasa, seksen faiz olar üstünde keçmek mümkün - eger ana-babalar qattınen qarar alsalar ‘menim balam ana tilinde ögrenecek’ ve milliy sınıfta yada bala bağçası olsın tasil alacaq dep aytsalar, bütün problemalar ve narazılıqlar, istemegenlerini yoq etmek mümkün. Onın içün mında birisinin iç te qabaatını qıdırmaq istemeyim, ama men bellesem qolumızda yapılcaq şeylerimiz çoq bar. İmkanlarımız bar, çalışmaq kerek. Ne içün bazıları istemey, ne içün bazıları bugün qollarını aşağa bıraqtılar, bunı anlap olamayım. Bu meseleni anlap çezmek kerektir.

- Ya aytqanınız en buyuk problemalar - bu adiy mekteplernen bağlı mı, yoqsa milliy mekteplernen de? Çünki misal içün 2013*nece milliy mektepler bar edi, anda  ale daa qırımtatar tilinde dersler alıpbarıla yoqsa anda da alıpbarılmay.

- Mında aynecilik bar. Elbet 15 milliy mektep bar edi, şimdi de 15 olıp qaldı, belkim bu yanı işğalden son yapılğan Aqmescit şeernin Fontan qasabasındaki yanı 44 mektep olaraq qoşulğan. Mına bugünki mesele - sentabr, şu yanı mektebinde ğalba altı yada sekiz dane yanı birinci sınıf, ama bu resmiy vazifeli adamları çıqışları yapqanda, bu sınıflarğa milliy sınıfları degil de ‘’bilingvalniy klassi’’ dep aytalar. Onın içün qanun boyunca olar qırımtatar sınıfları degil, olar ‘’bilingvalniy’’. Anda bazı predmetler qırımtatarca, bazı predmetler rusça. Onın da sebepleri bar, bu incelikleri. Son da bir probleması bar, şimdiki milliy mekteplerde qırımtatar tilinde tasil almaq içün, tek doquzıncı sınıfqace mumkün, onıncı ve onbirinci sınıf tek ‘’devlet’’ rus tilinde olmaq mumkün. Qırımtatar tili fen olaraq, ders olaraq alması mumkün, butünley qırımtatar tilinde tasil almasının çaresi yoqtır. Elbette mında obyektiv problemaları bar: ocalar problemması, derslikler probleması ve ilahre. Ama kene de aytam, eger özümüz istesek bunı çezmek mumkün, talap etmek mumkün. Yüz faiz bu meselede biz çalışmaq kerekmiz. Kim anda ukümette olsa, olardan talap etip, balaçıqklarımıznı mutlaqa ana tilinde ögretmek kerekmiz. Bayraqlarına, bir şeyge baqmayıp. Çünki olar ep bir mektepke baralar. Bir anao ‘’akvafreş’’(muar.- RF bayrağı) tübünde turalar, gimnlerni dinleyler, portretlerge baqalar. Olsın ana tilinde, olsın. Bu meselede ‘’şçepetilniy’’  (muar.-titiz) olmayıq. Başqa meselelerde ebet, anda qattı sınırlarının olması kerek, ama mında tasil mevzusında çalışmaq kerekmiz epimiz. Kene de olmay, kene de çare tapılmay, çünki bu akimiyet ne qadar deklaratsiya yapılsa, ne qadar olar mahtasalar: ‘’Mına baqınız qırımtatar tili ömürde ilk kere devlet tili oldı’’, olar bu tilge yer bermege iç istemeyler.

- ‘’Q-hub’’  teşkilatı Ukraina tasil nazirligine muracaat yollap, olardan universitetke Qırımdan kirgenlerinin sayısını ogrendi. En çoq 2020 senede edi - 397 bala  Ukrain universitetlerge kirgen eken ediler. Bu pek az, er sene Qırımda 10-12 bin talebe mektepni bitire. Ne içün böyle raqamlar, nasıl problemlernen ana-babalar ve balalar qarşılaşa? 

Men bellesem mında çeşit türlü problemler bar. Belki de adamlar az malümat almaqtalar. Şimdi ukrain telekanallarda böyle malümatlar çoq berilmey, yazıqlar olsın. Qırım mevzusı anda tek  tintüvler olsa  yada birşeyler olsa peyda ola, ama tehnikiy kerekli malümatlar  çoq kelmey, internet de adamlar çoq qulanmaylar, alıştılar televidenyege. Ama ne olsa da qıdırğan adam tapar malümat. Anlamak kerek, ne içün adamlar malümat qıdırmay. Men bellesem mında buyüq qısmı zorluqlarnen bağlı, çünki   sınırlarnı keçmek kereksin, sınırlarda da bayağı ağırlıqlar, bu seneler içinde pandemiyanen bağlı problemmalar çıqa ve ilahre. Ana babalar evel de qorqa ediler balalarnı uzaqqa yibermege. Men oquğan vaqtında da oyle edi. En birincisi ana babalaq qorqa ediler yibermege eger qız mezunı olsa, mesela. Başqa uzaqta olğan şeerge, Kiev olsın, Harkiv olsın  yada başqa şeerlerge qorqa ediler. Şimdiki zamanında elbette qorqu bar. Qorqalar: “ Anda ketse, vatandan ayırılsa , razı olsaq, razı olmasaq sanki başqa bir devlet, son alakaları bozulsa ne olacaq’’ ve ilahre. Çoq tüşünceler bar adamlarda ve bu şimdiki vaqtında Qırımdan balalar  ne içün Ukraina universitetlerge kirmegenlerine pek tesir ete. Elbet, imkanlar kenleşti sonki vaqıtları, elbet yengil degil ama çare tapmaq mumkündir. Ana babalar Türkiyeni soraylar ve başqa memleketlerinin universitetlerni. Çünki Ukrainağa biraz ağır. Ve elbette şimdiki zamanında qırım mezunlarğa açılğan Rusiyedeki universitetlerinde okumaq içün reklama yapıla, anda davet eteler. Er bir universitetnin çeşit dereceleri bar, elbette Odessa universiteti ile Aqmescit universiteti ile farqı bar yada Kiev, yada Moskova universiteti ile. Elbette eger men guzel professional tasil almağa istesem men oyle bir universitet saylacam qayda  çoq imkanları olır, çoq programmaları olır, çoq leyhaları  ve ilahre, evge yaqın degil. Onın içün ana babalarğa qorqmayıp yol açmaq kerek ama balalarğa balalıqtan terbiye bermek kerektir - olar barğan yerlerge ozlerni guzel alıpbarsınlar. Şimdi de (muar.-Ukrainağa yibermege) qorqu bar. Evvel bu yoq edi, çünki Qırım ile Herson vilayeti arasında bu sınırları yoq edi, mumkün edi istegen vaqtında çıqıp ketmege.

- Sız Qırım platformasına kelip Qırımdan problemlernı toplap olarnı ukrain nazirlerine yollap oldınız, boyle çare oldı mı?

- Yoq, bu sefer oyle maqsadım yoq edi, biz bir qaç künge keldik. Biz şaat oldıq bu vaqialarğa, bazı arqadaşlarımıznen laf ettik, ama mende ve taqımımızda Prezident temsilciliginen, Ukrainada bizim çeşit türlü  teşkilatlar, ekspertlernen sıq bağlarımız bar. Elbette sorağan malümatlar bermege tırışamız, ama kene de aytmaq mumkün - çoq malümatlar bizge qapalı. Şahsen, ne qadar bala bugun ana tilinde tasil ala mana meraqlı. Boyle raqam bar, açıq, bu Qırımdaki (muar.- işğal etilgen) tasil nazirlik saytında o bar, ama bizde başqa raqam yoq, butün talebeler arasında qaç qırımtatar talebe mektepte qatnay. Ve bu eki raqam baqqanda biz elbette faizni bilecemiz ve aytacamız ‘bu çoq yada azdır, yeterli yada yetersiz’. Onın içün statistik malümatları şimdi pek qapalı ve elbette olarnın qapallı olğan sebebinden biz analiz yapamaymız, neticelerge çıqmağa azırdır. Onın içün biz çeşit türlü yollarını qıdırıp tırışamız olarnı toplamağa, ama pek ağır yüz faiz analiz yapmağa ve talap etmege(halqara teşkilatlar olsın yada Ukraina nazirlikleri, Qırımdaki akimiyet  olsın) ağır, çünki olar ‘’biz er şey yapamız diyler , er şey guzel bir problem yoqtır, olsa da biz azırmız çezmege’’, ama çezmeyler. Onın içün şimdiki zamanında bizge aktivistlerge mında Qırımda çalışmaq pek zor ola, elbette tek bu taraftan degil çünki bizge çoq ‘’qapını’’ qapatalar. Onın içün şimdi boyle vaziyettemiz