“Sanki Maarif nazirligiki episine bir türlü metodik qullanmalarını berdi”. Qırımdaki ana tiline maarif vaziyeti

Олександра Сурган
·
11:09, 06 Cevizay
“Sanki Maarif nazirligiki episine bir türlü metodik qullanmalarını berdi”. Qırımdaki ana tiline maarif vaziyeti
Foto menbası: crimeantatars.club

2020 senenin soñuna, Qırımnıñ işğal “başı” beyan etti ki, Qırımda areket etken 16 milliy mektebine daa 6 dane qırımtatar mektebi qoşulacaq. Qırımtatar milliy Meclis başnıñ muavini İlmi Ümerov "QHA" muarririyetine berilgentasvirine ayttı ki, onıñ malümtalarına köre Qırımda 7 dane milliy mektebi qalğan, “lâkin kerçekten bir danesi de qalmağan, çünki ögrenüv rus tilinde keçe, qırımtatar tilini ayrı ders olararqogreneler”, - Ümerov ayttı. 

Qırımtatar tilinde maarifnıñ kerçek vaziyeti aqqında yuquqçi Elvina Semedlâyeva malümat berdi. Aytqanına köre,  ana-babalar başlanğıç mektepte qırımtatar sınıflarına açmağa isteseler, müdirler aytalar ki,böyle imkân yoq ve üç dane sebebini seslendireler. Sebepler ise: odalar yoq, ocalar yoq, kitaplar yoq.

“Soñ belli oldı ki, mektepnıñ başlanğıç sınıflarına qırımtatar tilnıñ derslerine keçirmek içün odalar de, ocalar de bar. Kitaplar de bar, olar yaqında neşir etilgen ediler.  Bunı Qırımdaki Maarif nazirliknin hadimi haber etti. Bir mektepten ana-babalar vu sualni çizmege başladılar, soñ bu nazirliknin hadimi mektep müdirine barıp vaziyetini nezaret etti. Lâki bir şe denişmedi.  Mekteplerde qırımtatar sınıfları yoq, balalarğa ana tilinde ögrenmege imkân bermeyler”, uquqçi ayttı.

Semedleva bu vaziyetini Aqmescitteki mektepnıñ misaline tasvir etip, aytı - deyyerlik episi yarımadaki mekteplerde böyle mesele bar. Qırımtatar sınıfını açmağa istesen, müdir ayta: “qırımtatar mektebiñız bar, anda barıp oquñız”. Lâkin şeyernıñ başqa tarafında balalarını alıp ketmesi qıyın, bu sebebpten çoqsı öz rayonda olğan mekteplerini seçip alalar.

Elvina hatırlay ki, aña-babalar uquq yardımını almaq içün oña hatip etken ediler, çünki balaları mektepte öz ana tiline ögrensin dep istey ediler.

“Bazı vaziyetlerde ana-babalar açıqtan müdirlerge kelip, qapalı odadalar aqqında aytqan ediler, yani olardan qırımtatar sınınflarını yapmağa mümkün, lâkin soñ belli oldı ki, o sınıflarda kerekli aletler, yani sınıf tahtası,raleler, kursular yoq. Kabinet qaç yıl devamında boş tura. Bazı kere mektep müdirleri böyle sınıflarını açmağa ihtiyaçları yoq aytqan ediler. Lâkin qanunğa köre oquv yurtlarnıñ reberleri evelden, yıl başlağanda qırımtatar sınıfı açılacaq dep haber etmege mecbur”, -uquqçi ayttı. 

Mektep müdirlerinnen seslendirgen daa bir sebep - bala, mektebini bitirgende, ilk devlet imtianını tapşırmağa olmaz. Semedlâyeva aytta ki, yuir qaç mektep müdirlerden böyle laflarını eşitken edi.

“Balanız qırımtatarca ögrense,  soñ İDİ tapşırmağa olmaycak, demek aliy oquv yurtına oquşqa kirmege olmayjdaq, çünik rus tilinden derslerine vaqıt az qalacaq. Lâkin bu temelsiz bir sebep: rus tili derslerinden ğayrı, ana tili dersleri de bar. Demek ana tili derslerine bazı balalar qırımtatar tili derslerine ketecekler, bazı balalar rus tili derslerine qalacaqlar. Lâkin rus tili derslernıñ vaqıtı bir qalacaq”, - Elvina Semedlâyeva ayta.

Daa qoştı ki, böyle emirlerini ükümet beredir, şübesi bar.

Anlamağa kerekmiz, çeşit mekteplernıñ çeçit müdirlernıñ bir sualge cevapları bir. İmtianlar aqqında de. Sanki olarğa Maarif Nazirligiyene ilk metodik qullanmalarını berdiler ve endi olar bu qullanmalarını işlettirtmege mecburlar”, - uquq koruci ayttı.

Elvina qoştı ki, ukrain tilnıñ ögrenmesi sebebinden oña birisi hatip etmedi, lâkin bunı istegen ana-babalar tanışlarnıñ arasında bar.

“Men bellesem, olar küreşmege azır degiller, men böyle neticege keldim. Lâkin bu olarnıñ ve balalarnıñ esas aqlarılır”, - uquq qoruci anlattırdı

Eminenıñ (adı telükesizlik sebebinden deniştirilgen - red.) üç dane balası bar. Büyük balası mektep telebesidir. O başqa ana-babalarnen bereber mektepte qırımtatar sınıfnıñ açmağa tırışqan edi. Bu tecribenen o İçtimaiy Qırımnıñ muarririyetinnen paylaştı.

“Ana tilnıñ diskriminatsiyası aqqında haberim bar edi, lâkin balam mektepke barğanda  men olğanını öz tecribime duydım. Ana-babalar toplaşuvda bizge kâğıtlar berip, ne yazmağa kerek ayttılar. Bizni ana tilinde ögrenmeden red etmege mecburlağan ediler. Bu qararnıñ sebebpleri nasıl sualin, bize çoq “meşur” sebeplerini seslendirdiler: kitaplar de yoq, ocalar de yetmeyler. Bu yasaq kâğıtını yazmağa red ettik, ondan sonh bizini qorquzmağa başladılar, sanki bala qırımtatar tilinde ögrense, soñ imtianlarını tapşırmağaolmaycaq. Soñunda böldurgen oca ayttı ki, bunı yuqarı tkrğan instantsiyalar talap ettiler. Qırımtatar dersleri esas ders olğanı içün biz qaç afta küreştıq. Lâkin bizim mektebmizdeye bizim sınıfmızdan ğayrı böyle sınıflar açılmadı. Başqa ana-babalar bu “sebeplerine” inandılar. Demek, memurlarnıñ “qırımtatarlar özleri ana tilinde ögrenmege istemeyler” adlı  kerekli statistikası olsun dep, bizni yalandatmağa tırıştılar”, - Emine ayttı.

Eminenıñ oğlusı oquğan mektebine qırımtatar sınıfı bu vaqıtace yoqyu Lâkin Emine başqa ana-babalarnen beraber ana tilnıñ aftada bir dersini yaptırtmağa oldı.  İnana, kelecek adim - qırımtatar sınıfnıñ yaratuvı olacaq.

Qadın ayttı ki, ana tilinde maarifnıñ meselesi - balasını mektepke bergende ilk meselesi degil edi.

“Birinci mektepteki qavğa böyle edi. Birinci sınıf talebelerini, balamı de, bilinmez askerler abidesine şuraviy bayraqlar astında alıp kettiler. Bizden razılıq soramadılar. Bilesıñız mı, evde qartana yaşay. Bu şuraviy bayraqlar astında yürgen askerler qartananıñ yaşlığını de,qorantanı de bozdılar. Soñ olar halqımıznı haynlikte qabaatlıp, Vatanmızdan ççürgün ettiler. Bizle içün bu bayraqlarnıñ renki - qan renkidır. Olar qırımtatar yaşlarını siyasetleştirmege tırışalar, bu körüne. Lâkin biz böyle arektelerini tarihmizge tokurukk ile sayyamız”,- añlata.

Emine ayttı ki, ilk küz aynıñ 1 talebelerini pravoslav urf-adetleri ile qabul etüv ayını keçirdiler. Qırımtatarlarını,elbette almadılar.Emine añlata: beş qat ve Cuma namazını qılmaq içün mektepte imkân yoq. Balalar köşeler arayıp, namaz qılalar, soñ ise derslerge keç qalalar. Soñ olarğa bu sebepten açuvlanalar.

“Men ükümet tarafından sonsuz basımlarnıñ şaatı oldım. Zorbalıqnen ğayıp etüvlerden, tintüvlerden, toqtatuvlardan, diniy ve miliy diskriminatsiya sebebinden açlığan  memuriy ve cinayet davalardan ğayrı başqa, daa de ince usulları bar.  Demek, milletnıñ temlini, yani  medeniyetmizini, diñımiznı, tilmiznı ğayıp etmege tırışlar. Oquşnıñ birinci künlerdey siyasiy çizgilernen tolu mektep programmasınnen tanış oldıq - Rusiyenı ğalebece ve qurtarıcı devlet olaraq tasvir etilgen tedbirlerini keçirip, balalarmıznı teşviqat şekilde ögretmege ve terbiye etiyege tırışacaqlar”, - Emine oğlusınıñ Qırımdaki mektebine oquş tejribesi aqqında malümat berdi.