Mediaforumında Qırım mevzusı: media-ekspertlerniñ tevsiyeleri

Руслан Халапов
·
11:12, 31 Armanay
Mediaforumında Qırım mevzusı: media-ekspertlerniñ tevsiyeleri
Foto menbası: Суспільне Крим

VIII Lviv Media Forumında (İlbavda arman aynıñ 26-28 olıp keçken media konferentsiyası) eñ azdan 100 insan iştirak etken. Üç kün içinde spikerler özüni ve öz leyhalarnı nasıl inkişaf etmek kerek olğanına ögrene ediler. Media konferentsiyasıdaki iştirakçılarnıñ çoqusı arasında  ukrain mühbirleri, farqlı neşriyatlarınıñ jurnalistleri bulunğan ediler.

Ukrain jurnalisti Andrey Külikov, VIII Lviv Media Forum’nıñ açıluvı vaqtında öz nutuqta  şunı qayd etti ki: "jurnalistika şimdi bizim yapqanımızğa köre olğanı kibi, yarın siziñ yapqanıñızğa köre olacaq". 

Bu yıl forumnıñ ayrı paneli, Ukrainanıñ işğal etilgen territoriyalarına, ayrıca Qırımğa bağışlanılğan edi. Muzakere etilgen mevzularnıñ arasında - kün tertibine qırım mevzusınıñ qaytaruvı, ukrain aytıp berüvi içün media kolaboratsiyasınıñ yaratuvı, yerde bulunıp olamayıp işğal etilgen territoriyalar aqqında nasıl şekilde yazıp tarif etmege. 

"Qırım pevzusını ukrain media saasına qaytarmaq içün ukrain devletiniñ iştirağı kerek", - tarif etti İçtimaiy Qırımğa "NV" ve "Qırım.Aqiqat"nıñ neşriyatçısı Pavel Kazarin.

Pavel Kazarin. Menba: İçtimaiy Qırım

"Rusiye media saasında Qırımnıñ bulunuvı, birinciden, rusiye devletiniñ sayesinde temin etile ve, menimce, ukrain devletteki iştirağınıñ yoq oluvı ile ukrain media saasına Qırımnıñ böyle qaytuvı olumsızdır. 

Ekinciden, menim fikrime köre, Qırım, Moskvanen Kiyevge degil, Moskvanen Ğarpqa ilân etilgen cenkniñ başlanuvı olğanını añliamaq kerek. Ukraina, Ğarpnıñ qısmı olmağa öz ıntıluvlarına köre ücüm astına oğrağan.

Üçünciden, diñleyiciler ve seyircileriniñ farqlı talaplarını esapqa almaq kerek, çünki insanlar KHV’dan malümatnı farqlı maqsatlarğa köre qullanalar, ayrıca, o, şahsiy malümatnıñ araması, farqlı formatta olğan eglenceler. Maña köre, bunı esapqa alıp seyircilerniñ ayrı qısmına yöneliş tutıp çeşit türlü formatoarnen çalışmaq kerek. 

"Qırım aqqında mevzuiy şekilde em yazmaq, em laf etmek kerek", - tarif etti İçtimaiy Qırımğa tefsirinde Ukrain institutınıñ baş müdir muavini, media mesleatçısı Alim Aliyev.

Alim Aliyev. Menba: İçtimaiy Qırım 

"Qırımnıñ insaniy ceeti, Qırımda yaşağan insanlar aqqında unutmamaq ve bu insanlarnen Qırım aqqında muzakere etmek.

Ekinciden, universal qıymelerniñ tilinde laf etmek, çünki Qırım - işğalden daa büyük bir şey, qırımtatarlar ve Ukraina içün acısından daa büyük. 

Qırım üzerinde mevzuiy tarzda çalışmaq kerek. Bir sevzunı alıp: ekologiya, iqtisadiyat, insan aqları, medeniy miras- terence açıp taqdim etemiz. Bu terenlik ile tek yañı añlatuvlarına çıqarmaq degil, Qırım aqqında daa keñ bir tarzda laf etip olurmız".

"Jurnalistniñ işinde aletlerni ep mükemmeleştirip adaptirlemek kerek",- tevsiye ete mühbir, Polityka poloniyalı mecmuasınıñ bölük reberi Pavel Reşka.

Pavel Reşka. Menba: İçtimaiy Qırım 

İçtimaiy Qırımnıñ mühbiri: Pavel, olıp keçken vaqmalar çevresinde olğan insanğa diqqat etilmesi pek müim. Qırım tışında olıp onıñ mevzusı boyunca jurealistke nasıl çalışmaq? İşğal etilgen Qırımdan insanlarnıñ Skype vastası ile bile laf etmekten qorqanlarını diqqatqa alsaq?

Pavel Reşka: "Ne qadar zor olğanını añlayım. COVID-19 pandemiyası vaqtında buna rastkeldik. Çünki öz qaramanlarımıznen körüşip olamay edik, er kes qorqa edi, qavehaneler qapalı edi. Böyle çalışıp olamay edim, insanlarnen laf etmek içün hastahanelerge işke kire edim bile. Amma onıñ imkânı er vaqıt olmağan edi, oña köre böyle usulı boyunca çalışa edim: er aqşam tanış olğan ekimlerge telefon ete edim ya da yaza edim. Keççe Facebook’taki saifem poçtağa çevirilgendir, oña ise COVID-19’nen çalışqan Poloniyadaki er ekimler yazıp şikâyet ete bile ediler. 

İçtimaiy Qırımnıñ mühbiri: Reportajnı qaramansız yaratmaq mümkünmi?

Pavel Reşka: "Qaramansız reportajlarnı yaptırğan vaziyetler bar. Meselâ, cenk vaqtında bir şeerge oğrağanda, bu geerdeki sakinler qorqudan bir yerge çıqmaylar, evde oturalar. Böyle vaziyetlerde bile añladım ki, biz ep bir insannı qıdıramız, terk etilgen dairede bulunğanda anda yaşağanlarnıñ fotoresimlerni, defiyerlerni qıdırasıñ. Çünki insan olmağan alda pek qıyın. İnsan peyda olğanda saña da, jurnalist olaraq, daa qolay ola.

Bu mevzuğa bile ikâyem bar. 2008 senesi, Gürcistan, Göri şeeri. İnsanlar qorqa, çünki rusiyeliler şeerge kirip onı zapt ettiler. Anda bütün bu nezaret noqtalarnı keçip kiremiz. Reportajnı yapmağa tırışamız, amma kimse yoq. Bütün kün içinde oña yol tuta edik, reportajnı ise nasıl yapayıq? Anda Stalinniñ abidesi de tura edi, Stalin meydanı, Stalin caddesi bar edi… Ve arbiy urbasında sarhoş gürci erkek kete, Stalin abidesiniñ yanında toqtap başını tutıp şunı dey: "Stalin arqadaşımız, mında cenk, qalabalıqtır! Siziñ kelip er şeyni nizamğa ketirilmesini talap etem". Reportaj bar olğanını añladım, amma insanlar olmağanda reportajnı yapmaq, kerçekten de, pek zor". 

Menba: İçtimaiy Qırım

Poloniyalı jurnalist Pavel Reşka, İçtimaiy Qırımnen yarımada aqqında öz hatıralarnen paylaşqan. Soñki sefer Pavel Qırımnı 2014 senesi ziyaret etken, qanunsız referendumnıñ keçirüvinden bir qaç kün evel. 

Pavel Reşka: "Silâ yetmegeni sebebinden beysbol sopasınen silâlanmağa mecbur olğan Belbekteki ukrain arbiyleriniñ ikâyelerni aqılımda tutam. Yaqında yaşay ediler ve mından çıqsalar er şeyni coyacaqlarını añlay ediler. Kiyev o vaqıt susa edi, qora yanında "epimiz rusiyeliler olamız" degen insanlar tura edi. Ukrain arbiyler terk etilgen ediler. İnsanlar öz devletinen terk etilgen ediler. Devletniñ de zor devrisi olğan edi. 

Meni Qırımda kimse taqip etmeycek ve anda körüşken insanlarnıñ da meseleleri olmaycağında emin olsa edim, anda kene de ketken edim. Onıñ mümkün oluvında emin degilim. Bu insanlarğa zarar ketire bilemiz. Qırım- Rusiyenen alıp bermege istenilgen soñki topraq qısmıdır. Olar buna uzun vaqıt içinde azırlana ediler, “qırmızı dogmege” basmaq içün vaqıtnı bekley ediler. Aqmescitteki qavehanesinde büyük memnüniyetnen oturıp tanışımnen laf eter edim. Soray edi: “Paşa, er şey nasıl olacaq? Qalmaq kerekmi, ketmekmi?”. Bir şeyni tevsiye etip olamadım, amma şimdi bu muzakerege qaytar edim. Anda qalğan “Berkuttaki” askerlerni körmege ister edim. Ketkenlerini bilem, amma anda qalğanlarını körmek ister edim. 

Bu yayınlav, Avropa Birliginiñ destegi ile azırlanılğan. Ukrainada Avropa Birliginiñ temsilciliginen işdeşlik, İçtimaiy Qırımnıñ mürririyet siyasetine qarışmamazlıq esasında yapıla. Mevzular, format, qaramanlarnı muarririyet özü seçip ala ve halqara ortaqlarınen bunıñ aqqında kelişmey. Bu işdeşlik çerçivelerinde yaratılğan bütün malümatlarnıñ uyğun tamğalavı bar, malümatlarda ifadelengen ayrı fikirler ise, olarnıñ mündericesi müelliflerniñ mesülietligi olıp Avropa Birliginiñ baqışlarını ve institutsiyalarını akis etmeyler.