Arman aynıñ 23 sammit nasıl ötkerilecek? Neden ibaret olacaq ve onıñ strukturası nasıl olacaq?

Sammit, eki esas qısmından ibaret olacaq. İlk qısmı, Qırım platformasını Qırımnıñ delkupatsiyası boyunca muzakere meydançığı olaraq teşebbüs etken ukrain devletiniñ resmiy vekilleriniñ çıqışları. Anda ülke liderleri, ekspert ağnıñ vekilleri, qırımtatar halqnıñ vekilleri olacaqlar. İlk qısmı, Qırım beyannamesiniñ imzalanuvınen bitecek. Ekinci qısmı, Qırım platformasınıñ panelli munaqaşalarından ibaret olacaq. O, dört panelli munaqaşası olacaq. Anda ekspert saası, Qırım platformasınıñ inauguratsiya samiitine kelgen iştirakçı ülkelerniñ vekilleri iştirak etecekler. O, qırımtatar Meclisi, Qırımdaki faaleri ve qarıştırılgan şeklinde cemiyetke belli olğan  intellektuallardan ibaret olacaq. O, bir qaç esas mevzusı boyunca olacak: rejimni qabul etmegen siyaseti, müstemlekeleştirüv meselesi, qırımtatar halqnıñ aqlarınıñ yañıdan tiklevi, Azaq-Qara deñiz vidâyetinde telükesizlik aqqında munaqaşalarından biri, insan aqlarınıñ qorçalaması. Soñ, medeniy programması olacaq. Bu saasınıñ çerçivelerinde Yuqarı Şurasınıñ nevbetten tış olğan sessiyasınıñ açıluvı, tantanalı oturışı olacaq. Anda, farqlı ülkelerden kelgen parlamentçileri iştirak etecekler. O, tantanalı tedbir olacaq. Bundan da ğayrı, yerlerniñ birinde Qırım platforması ofisiniñ asıluvı olacaq.

"Qırım platformasınıñ" ofisi nasıl çalışacaq?

Qırım platforması, Ukrainanen teşebbüs etilgen  halqara koordinatsiya mehanizmidir, oña, Qırımnın deokupatsiyası içün ortaq ülkeleri kelecek. O, bir qaç seviyesinden ibaret olğan Qırımnıñ deokupatsiyası mehanizmlerinden biri. İlk seviyesi, lider seviyesidir, ekinci soyu - ekspert, üçüncisi- parlament seviyesidir. Daa yerli özidare, vilâyet seviyeleri kirsetilecekler. Qırım platformasınıñ ofisi, daima areket etken mehanizmi olacaq. Ukrain akimiyetiniñ devlet, uquq qoruyıcı organlarınıñ, ekspert saasınıñ hadimleriniñ quvetleriniñ koordinatsiyası içün gece-kündüz çalışacaq. Yani, Ukraina prezidenti, keçken afta ilâve salâhiyetlerini imzaladı, eimiri  ile olarnı keñleştirgen. Onıñ içün, bu Qırım platforması ofisiniñ açıluvı, kelgen liderler, baş nazirler, prezidentlernen beraber olacaq. Daa Ukraina tışqı işler nazirligi de celp etilgen. O, Qırım platformasınıñ inauguratsiya sammitiniñ terkibiy qısmıdır. Sammitniñ bir qaç yeri olacaq. Anda ise,  medeniy diplomatiyası ile Qırım, işğal, Qırımnıñ tarihı, kelecegi aqqında tarif etilecektir. Qısqaca aytsaq, samiitniñ bütün künü, Qırım beyannamesiniñ imzalanuvınen resmiy qısmı ve ofisniñ açıluvı, panelli munaqaşalar, medeniy terkibiy qısmınen resmiy olmağan qısmı olacaq.

Samitke azırlıq içinde, TİN, azırlanuvğa ve Qırım platformasını lâğu etmege ıntıluvına Rusiye Federatsiyasınıñ qarışuvı aqqında bir qaç sefer ilân etken edi. Bunıñ misallerini ketirip olursıñızmı? 

Ülkelerni aytıp olamam. Bu ülkelerine dair doğru olacaq. Amma o, RF’nen sıqı iqtisadiy bağda bulunğan, Şimaliy Amerikanıñ, Avropa Şurasınıñ ayrı ülkeleridir. Böyleliknen, ya Qırım platformasına ketesiz, ya da iqtisadiy meseleleriñiz peyda ola. Bunen beraber, ülkelerniñ çoqusını qorqutalar. Qırım platforması, tek territorial bütünligine qol tutuvı aqqında degil; o, ayrı areketleriniñ qullanuvı, ortaq ülkeleriniñ tarafından faal areketidir. 

Platformada Qırımdan iştirakçılar budunacaqlarmı? Platformada olarnıñ iştirağı ne qadar telükesiz ola ve olarnıñ iştirağı, vaqtınca işğal etilgen yarımadasına qaytqanda telükesizlikke zarar bermezmi?

Rusiye federatsiyası, Qırımda ealimizni qorqutmaq içün pek çoq areket yapa, es de başqa ülkelerni de qorquta. Qırım platformasına qoşulmaga istegen, amma bu qorqutuvlar, iqtisadiy munasebetlerniñ uzulüvi sebebinden Qırım platformasına ale daa qoşulmadılar. Qırımdaki insanlarğa dair, ayrı insanlar iştirak etecek, amma olar içün telükesiz olğan tarzda. 

Qırımdan qarşılığı barmı, siziñ fikriñizge köre, olar çoqusınen bu sammitine qol tutalarmı?

Menimce, qol tutalar. Muzakerede bulunğanımız qırım sakinleri, Qırım platforması ğayesine qol tutalar, onıñ içün fikirleriniñ sayısı çoq. Vatandaşlarnıñ faal qısmınen muzakere etemiz ve muzakere etkenimlerinden Qırım platformasına dair iç bir menfiy fikirini eşitmegen edim.

Qırım platforması, Kreml siyasiy mabuslarınıñ serbest etüv meselesinde yardım etermi, yoqsa bu ceryannı daa çoq toqtatırmı? Qırım jurnalistlerine soñki intervyüsinde Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy, bu mesele rusiye tarafınen blok olğanını ilân etti.

Siyasiy mabuslarınıñ serbest etüv meselesi, rusiye tarafınen ep blok etile edi. Bu taraftan ileride de blok etilecegini añlaymız. Demek, öz işimizni yapamız, muzakerelerni keçiremiz, bu meseleni grajdan formatınıñ çerçivelerinde köteremiz, amma, afsus ki, Rusiye, qarşılıq köstermey. Yani, serbest etüvinde yardım etecekmi, etecek dep tüşünem. 40 ziyade ülke, kelip Qırım platformasına qoşulacaq. İnsan aqları, siyasiy mabuslarınıñ serbest etüv meseleleri Qırım platforması çerçivelerinde köterilecek ve halqara ortaqlarımıznıñ destegi, elbet de, kerek.

Qırım platforması, ne içün işğalniñ tek 8-ci yılında teşebbüs etilgen? Bu mesele böyle tarzda ne içün bundan evel köterilmegen edi?

Suallerge sual şeklinde cevap berecegim: "Vaqtınca işğal etilgen Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar ş. deokupatsiya ve reintegratsiya strategiyaları" ne içün tek 2021 senesi uvutnıñ 26 qabul etilgen edi? "Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ işğalge muqavemet etüv künü" aqqında prezidentniñ emiri, ne içün 2020 senesi uvutnıñ 26 imzalanılğan edi? "Tamır halqlar aqqında" emiri ve " "Qırım" serbest iqtisadiy zonası aqqında" emirniñ lâğu etilmesi tek 2021 senesi oraq ayında yapılğan edi? Bütün bu sualler ritorik ola, olarğa cevabım yoq. Yekâne cevap, evelki devlet reberliginiñ siyasiy iradesiniñ yoq oluvı ola. Başqa bir açıqlaması yoq. Şimdi de, bu siyasiy iradeni kördim, uquq qoruvında çoq yıl devamında çalışqan insan olaraq bunı aqiqaten ayta bilem. Bu emiyetli delillerni ve suallerni eşitmege istegi öliağan edi, iç bir qararı da alınmağan edi. 2014 seneden itibaren bütün bu devirni tetqiq etsek, 2019 senesine qadar müim tarihiy qararı alınmağan edi. Buna köre, bu sualni, ilk nevbetten, evelki memuriyetiniñ siyasiy reberligine bermek kerek.