Zmeinıy ukrain adasına jurnalistler helikopter ile keleler. Zmeinıy, vaqtınca Ukrainanıñ eñ cenübiy qısmıdır. Mından Qırım körünmey, amma adası özü, qırım manzaralarını añdıra.

Muzakeremiz arbiy-deñiz oqutuvlar ve prezidentniñ yuqarı arbiy unvanlarnıñ alıp berilmesinden soñ oluna. Prezident, intervyüniñ keçirilüv yerinde ayrı bir işaretni köre. Öz kiçik büyükligine baqmadan, Zmeinıy -strategik adasıdır. Onıñ saibi olğanı, deñizdeki cermay şelfini nezaret ete. Öz yaqnı maqalesinde Pütin, territorial iddialarına ima etip bu adanı aña. Aynı bu sebepten, mındaki arbiy oqutuvlar o qadar müim. 

“Ozünkimizni ellerinde silâ ile imaye etecegimiz!” , - dep añlata Zelenskiy. 

Qırımnıñ yedi yıllıq işğali içinde ukrain prezidenti, qırım jurnalistinen yarımadanıñ qaytaruvınıñ niyetleri ve planları aqqında laf etkeni ilk seferdir. 

Bugün siznen Zmeinıy ukrain adasında körüşemiz. Belki, tesadüfen degil. Ne içün aynı bu yer?

Tesadüfen degil. Çünki bu küçük bir ada, bizim er bir başqa territoriyamız kibi, ukrain toprağı ola ve biz onı bütün şiddetimiznen qorçalaycağımız.

Bugün mında arbiy oqutuvlarnı körmege siziñ fırsatınıñ oldı, olarğa büyük diqqat beremiz. Üç devirden ibaret olğan ordunıñ inkişaf etüv programması bar. Olarnı faal sürette keçemiz ve er ukrain vilâyeti, ava limanı, şeer ve Zmeinıy adasını da qorumağa qabiliyetimiz bar. 

Çünki Rusiyeniñ meraqları aqqında bilemiz, Ğarp 2021 rusiye-aqrus arbiy oqutuvlarnıñ niyetlerini köremiz. Bu devletlerniñ tarafından farqlı adımlarına azırmız. 

Qırım platformasınıñ açuvına 30 ülkeniñ vekili kelmege razı oldı. 2014 senesi Qırımnıñ işğaline qarşı qararına yüzden ziyade ülke qol tutqanına köre, o, qanaatlendirici bir neticesimi?

Edalı bir teñeştirüvi degil. Qırımğa qol tutqan bütün bu ülkeler, yüz ülke ve ondan ziyadesi, ale daa da qol tutalar, olarnıñ sayısı azlaşmağan. Bizge sanktsiyalar vastası ile qol tutalar. Qırımda olıp keçkeni - işğal olğanı aqqında laf etmege azırlar. Böyle mevamı içün olarğa teşekkürler bildiremiz. 

Ukraina içün o, qanaatlendirici neticesidir, şahsen siz içün yahşı bir neticesi ne ola bilir edi?

Bugünge qadar o, neticeden daa büyük. O, ne qadar büyük ya da küçük bir ğalebe olacağını şimdi aytmaq zor. Ülkelerniñ bütün vekilleriniñ ve liderleriniñ Qırım platformasına kelüvini bekleyik.

Ekincisi - bu sammitiniñ neticesini bekleyik. Üçüncisi - şimdi ukrain malümat saasında bile olmağan qırım meselesini kötermege büyük bir ğalebedir.

Qırım platforması - yılda bir kere degil, Qırım platformasınıñ ofisinde er kün çalışacaq olğag ilk yekâne institutsional meydançığıdır. Ve anda eñ müim olğan meseleler, ilk nevbetten gumanitar soyları baqılacaqlar. 

Qırım, avia taşıyıcısı kibi körüne. O, artıq deñiz üzerinde ukrain toprağınıñ incisi degil. Bugün, o, er kün silâlaştıruvınıñ artıması, tamır halqnıñ qısqartuvı, tabiatnıñ cazibeliliginiñ yoq etüvinen Rusiye Federatsiyasınıñ askenriyleştirilgen yarımadasıdır. Böyle körüne.

Ne yapmaq mümkün? Çañ çalmaq kerek. Çañnıñ elleriniñ olması lâzim. Menimce, Qırım platformasından evel böyle çañ olmağan edi. Amma feysbuktaki “Qırımğa yazıq, amma qaytacağımız” yazılardan ğayrı, olar qaysı çañnı çalmaq kerekler?

Buna köre, endiden Qırım platforması olacaq. O, er qırım mevzusını aktual olap yapacaq, aytqanım kibi, aynı o çañnı çalıcaq. 

Amma siyasiy seviyesinde bizim  evdeki vazifemizniñ yapması lâzim - Qırım serbest iqtisadiy zonasınıñ lâğu etilmesi aqqında qanundan başlap Qırımğa ait olğan tahminen yigirmi qanunını qabul etmek. 

Bu qanunını lâğu ettik.

Prezident efendi, amma siz onı imzalamadıñız.

Maña ketirilgen er şeyni imzalayım. Aqiqaten, bu qanunlardan çoqusını aynı Qırım platforması vaqtında imzalamağa planlaştıram. Ğayem, Qırım işlerine başqa liderlerniñ celp etilmesinde olğan edi. Tamır halqalar aqqında qanunnı, vaqianı beklemeyip imzaladıq. 

Añlayım, daima “Ne içün öyle degen, ne qadar tez olacaq?” sualler peya ola. Er şey imzalanılacaq ve er şey imzalanıla. 

Siyasiy mabuslarına dair sualler. Yaqında Qırımda tevqif etilgen jurnalisti Vladislav Yesipenkonıñ ömür arqadaşı, aqaynıñ serbest etüv yardımı ile sizge muracaat etken edi. Ukrain siyasiy mabuslarnıñ yüzden ziyadesi, Qırımda tevqif etilgen edi. Olarnıñ arasında siyasiy sebeplerden tevqif etilgen qırım tatarlarnıñ sayısı eñ büyük. Qırım siyasiy mabuslarnıñ qaytaruv meselesi bugün angi devirdedir? Cedveller şekillenemi? Bu cedvellerinde kim olacaq?

Cedvellerniñ episi, ombudsmenimizniñ işi sayesinde şekillengen. Siyasiy mabuslar meselesi, biz içün eñ emiyetlidir. Afsus ki, o, tam olaraq toqtatılğan. 

Bugünge qadar, Rusiye prezidentinen qırım mabuslarına dair vastasız muzakerelerinden ğayrı, başqa bir çare körmeyim. Belki, yañı qararlar üzerinde  aynı Qırım platforması vaqtında çalışıp olurmız. 

Bütün liderlernen, körüşüvlerniñ er bir formatında muzakere etkenim deñişmez suallerniñ cedveli bar. Tevqif etilgen qırımlılar meselesini ep köterem. Kreml içün bu adamlar ukrain siyasiy mabuslar degiller, çünki olar Qırımnı zapt etkenini qabul etmeyler. 

Rusiyeliler DLVAR bulunğanlarnıñ ve Qırımda ya da endi Rusiye territoriyasında bulunğanlarnıñ cedvellerini ayıralar. 

Biz, aksine - bu cedvellerini birleştirip er kesni er kesge deñişüv meselesi tek qırımlılarnen deñişüvi olğanı aqqında dep aytamız. Amma kimerde tek Rusiye degil, başqa devletleri de Qırım meselesini kötermege ve onı ukrain territoriyalarnıñ deokupatsiyası meselesinen birleştirmege istemeyler.

Elbet de, avropa makemelerniñ seviyesinde çalışmaq kerekmiz, anda biz daa yeterli seviyesinde çalışmaymız. 

Daa,  bizge qol tutqan ülkelerniñ liderlerini de faal sürettte çalışıp Rusiye prezidentiniñ  zulum etmesine çağıram. RF prezidenti, bugün bizge bizim esirlerimizni qaytara bile, olarnı siyasiy mabuslar kibi saymasa bile. Biz, qırımlılarımıznı qaytarmaq içün, em deñişüvler, em başqa adımlarğa azırmız. 

Belki, Qırımdaki siyasiy basqılar içün ayrı sanktsiyalarnı kirsetmege manası bar? Basqılar, daa kütleviy bir şey ola, Qırımda siyasiy sebeplerden alınğan insanlarnı apis hanelerde işkencelerge oğratalar. Sankiyalar olmasa, nasıl usulı ile buna tesir ete bilemiz?

Sanktsiyalar meselesi pek zor. Menimce, Ukraina, sanktsiyalarnı, olarnıñ aqkiiy teseri olğan yerinde qullanmaq kerekler ve öz sanktsiyalarnen bizneske, rusiye memurlarınıñ köçmez mülk ve tışta olarnıñ esaplarına tesir etken ülkelerine muracaat etmek kerek. 

Öz sankiyalar ile rusiye memurlarına qarşı areket etip olğan AQŞ, Almaniya, Frenkistan, Büyük Britaniya devletleri bar. Olarnen bu sanktsiyalar üzerinde çalışamız, olarnıñ tesiri bar. MTMŞ qararlarınen vaqtınca reberlerine qarşı er kün sanktsiyalarnı kirsetecek olsaq, menimce, MTMŞ’nı yoq eterik. 

Rusiye arbiylerine qarşı insanlaştırılğan çoq sanktsiyanı kirsetken edik. Kirsettikmi? Kiresttik. Başqa ülkelerimiznen umumiy mevamı olğanını ve öyle olmaz dep kösterdik. Amma bu sanktsiyalarnıñ tesir olmağanlarına qarşı daima kirsetmege tesirli bir iş degil dep tüşünem.

Siyasiy mabuslardan ğayrı, yardımğa muhtac olğan olarnıñ soy-sopları da bar. “Bizim balalar” kibi teşebbüsi bar. O, siyasiy mabslarnıñ balalarına vasiylik ete. Şimdi böyle balalalarınıñ sayısı 190, ve olardan 30, hasta olğanına köre, ayrı yardımına ihtâcı bar. Bu siyasiy mabuslarnıñ balalarına, soy-soplarına qol tutması içün bir mehanizm barmı?

– Eminim, kerek olğan mehanizmlerni yapıp olurmız. Qırımlılarda olğan meselelerniñ ve suallerniñ episini bilse edimbutün cevaplarnen azır olur edim, bunı qayd eterik. Aliy tasil meselesi peyda olğanda, Qırımnen beraber vaqtınca işğal etilgen territoriyalarından balalarğa imtianlarsız, TMQ’sız kirmege fırsatını alıp berdik. 

Lütfen, universitetlerimizge keliñiz! Olarnıñ yaşağan yeri olsun dep er şeyni yapacağımız. 190 balağa qol tutmağa azırmız. Bizge bütün tafsilâtlarnı alıp beriñiz, biz azırıq.

– Keçende tamır halqlar aqqında qanunı qabul etilgen. Siziñ fikriñizge köre, bu qanun, Qırımnı serbset etmege yardım etermi?

– Tamır halqlar aqqında qanun - qırımtatarlarğa o, olarnıñ toprağı olğanını aqiqiy areketlerde aytqan qanunlarından biri. Menimce, anda yaşağan ve o, olarnıñ toprağı olğanını añlağan insanlarnı birleştire ve prezident bunı tek aytmay, qanun, qabul etilgen. Böyle areketler pek müim, Qırımnı öz territoriyası dep sayğan insanlarnıñ qısmı, dağılmasıñ dep. 

Yerli işğal akimiyeti ve Rusiye Federatsiyası, qırımtatarlarnı ayırılmaq içün er şeyni yapa. Qırım, tek Ukrainada bahtlı olacaq insanlar añlasıñlar dep biz aksine areketlerni yapmaq kerekmiz.

Bu qanun, qırımtatarlarğa aşayt mallarnı, dairelerni ve ilâhre bermey. Bu qanun, o, olarnıñ toprağı olğanını dep ayta. Qırım tatarı, qırım soqağında yürgende öz soqağı boyunca yüre, demek, oña qarşı RF vatandaşı rastkelse ise, o, turist ve yabancı toprağında musafiridir.

– Kelecek mantıqlı adım- Qırımtatar milliy-territorial muhtariyetini tanımaq. Bilgenimiz kibi, bundan evel 2018 senesi adımlarnı endi esas qanun komissiyası işlep çıqara edi. Bu adımğa azırsıñızmı?

– O, pek müim bir adım, onen Qırım platforması oğraşmaq kerek: qanunlarnı, qanunlarınıñ deñişüvlerini tetqiq etip Ukraina prezidentine Qırımnıñ tamır hılqınen beraber kelişilgen qanun leyhasını teklif etmek kerek.

Evelki akimiyeti vaqtında bazı malümatlar bar edi. Olar menim ofisimnen kelişilgenlermi? Yoq. Qırımtatar cemiyetinen kelişilgenlermi? Bilmeyim. Bu qanun leyhasınıñ ne qadar normal olğanını bilmeyim. Er şeyniñ üzerinde çalışmaq kerek.

Aytqanıñız qanun aqqında, qardan tış olğan qanunlarından biri. Biraz azca olğan ve Qırım platformasınıñ er künlik işinen azlaşacaq, eminim. 

Devlet içün keçmiy uquq siyasetini qayd etmege müimdir. Ukuq reforma Komissiyası bu vesiqanı azırlap, oñı prezident Ofisine tapşırdı. Bu vesiqanıñ qısmeti nasıl? 

Bu yöneliş şekillene. Menim Qırımdaki vekilim Anton Körineviç Köntseptsıyanı teklif etti, şimdiki vaqıtnda oñı azırlaylar.  Biz ofismizde uquqçilarnen ve başqa vekillernen  balaban körüşüv keçirdik. Meşur taqımımız bar. Anrdriy Yemrmak, Dmitro Küleba, Öleksiy Reznikoa ve Antov Körineviç bu taqımnıñ azalarıdir.  Öleksiy Reznikoa Qırım ve Donbas siyaseti suallerden Minsk şeyerinde ve onda tış mesüliet çekecek.

İnsanlarnıñ fikirliyerini nasıl deniştirmege?

 Qırımda, men bellesem, bu territorial sualdir. Yani Rusiye Federatsiyası Qırım sakinleri ile çoqtan çalışqan edi: pasportizatsiya, televizion, kelgen insanlar.  Daa “Kvartal” zamanlardan hatırlayım ki, ukrain artistlerdentek biz kelgen edik. Yerli sakinler özlerini ruslarnen saymay ediler, olar özlerini Qırım sakinlerinnen adlandırğan ediler.  Rus artsitleri ise “Qırımğa kelmege pek memnünmız” aytqan ediler.

Bu sebepten duyğulı qaytaru meselesi böyle : insanlar Qırımnıñ Ukrainasız alını kördiler. Ve kelecekte insanlar kerçekten yahşı vaqıalarğa ümüt eteler.

Bu sebepten, menimce, duyğulı denişmelernıñ keregi aslında yoq. Ukraina ükümeti Qırımda quvançnen qabul etilecek. İnannız ayqanıma. “Oktâbr işaretini” de soqlağanlar episi bir quvanacaqlar.  Çünki tek Ukraina Qırımnıñ yaşayışını ğayrıdan tiklemege olur. 

Qırımnıñ işğali kerçekten Qara ve Azaq deñızlernıñ işğali de sayıla. Ukrainanı deñız tarafından qorçalamaq içün  pek tırışmağa kerek. Ukrainanıñ ADQ şimdiki zamanda nasıl alda bulunalar?

Demek, qırımnıñ suali - bu Qara ve Azaq deñıznıñ qurtaru suali de ola. Çalışmağa devam etemiz. 2035 senensi ce balaban flotnı yaratmağa vazifemiz bar.  Elbette, bu çoq vaqıt ala, lâkin birinci devirnıñ neticeleri endi arman aynıñ 24 taqdim etilecekler.

Bizim vazifemiz - quvetli ve meşur flotnı qrmağa. Bu flot başqa flotlarğa qarşılıq etmege mecbur.  Ukraina - tınç devlet, lâkin çeşit adımlerge azır olmağa kerek. Biz Qaradeñız regionnı azat etmege azırlanamız. Bu vazifeni men bergen edim, ordumız ise oña öz imdatını bildirtti.

Elbette, devletmizge gemi qurğan aletlernıñ peyda olğanını  20 yıl beklemege olmayıq, bu sebeptnen qurucılıq başqa devlertlerge de başlanacaq. Bu zamanda biz Ukrainada de bu ceryanğa qoşulmaq içün kerekli infrastrukturanı yaratacamız.  Körvetler, arbiy katerler, yıfaq suvastı gemiler - er şeymiz olacaq. Bu arbiy bazalarğa de bağlı. Berdânsk şeyerinde yaqında birinci arbiy bazanıñ qurucılığı başlanacaq.  

Bu miqyas leyhada biz Avropa Şuranıñ, Büyük Britaniyanıñ ve ABŞ imdatına ümüt etemiz. Büyük Britaniya endi öz imdatını bildirtti. Ukrainanıñ ADQ quvetleştirüv suali ABŞ prezidenti ile körüşüv devamında baqılacaq. Daa bu Qırım platformanıñ kündelik mevzusı olacaq ve başqa devlerler ile muzakere etilecek. Rusiye başqa devletlerge basım ile, Ukrainağa yardımlarını toqtatmağa istey. Öz areketleri ile o ülkelerini Qırım platformada iştiraqtan vazgeçmege mecburlay.  

Azat gemiyaldavnıñ qarşı olğan telükeler sebebinden  endi bir  buçuq yıl NATO gemilernıñ Qara deñızde bulunması ve Azaq deñızde ticret gemilernıñ ozğarması muzakere etile. Bu aytışmalar devam eteler mı? Siz özünıznı deñız devletnıñ prezidenti olaraq duyasız mı? 

Biz ukrain ADQ şikellendirüvnin devirlerini endi muzakere ettik. Ümüt etem ki,  ukrain cemiyetı Ukraina deñız flotını körecek ve o zamanda men özümi deñız devletnıñ prezidentinnen duyacam.

Alyans devletlernıñ gemilermiznıñ oğarması aqqında. Biz yıl-yıldan oquşlarmıznı çoqlaştıramız ve NATO gemilernıñ suvlarmızde bulunması quvetleşe. Bu tek  Sea Breeze suali degil,  bu vaqıtından bu daimiy iş ve bizim Mudafaa nazirliknin ABŞ ve avropalı devletler ile işbirligimiz. Bizde bu suallerden  Turkiyen ve Büyük Britaniyanen kerçek añlaşmalarmız bar. 

Soñuda hayal eteyik. Misal olaraq, Qırımnı yarın deokkupatsiya etecekler. Birinciden, ne yerge baracasız?

Anda çoq sevimli yerlerim bar.  Deñızge isteyim, bizim Qara deñızge. Fiolent burunına, soñ  Kastropol, soñ “Âñı yarıq” şarapnıñ bir qadenı içmege isteyim.

– Gurzuf?

Gurzuf dülber, lâkin anda barmağa pek palı. Bizim qorantamız namuslı yaşağan edi, balalığıma Qırımnı ziyaret etmedim, lâkin student zamanlardan bizim ukrain Qırımnı pek sevdim.  O bizim, şuraviy degil, edi. Ukrainlernıñ çoqsı de oñı ukrain olaraq hatırlay,  mustaqılligimiznıñ 30 yılı onıñ isbatı ola.