Em de, Rusiye prezidenti Vladimir Putinnen muntazamiy körüşüvler ve şahsiy halqara ortaqlarına şiddetli basqısına baqmadan, KTAT ülkelerniñ liderleri Ukrainanıñ territorial bütünligini ürmet etmege devam eteler, buna köre, Qırımnı rusiyeli olğanını tanımayıp bu meselelerde BMT qararlarına esaslanalar. 

Qırım yarımadasınıñ territoriyasında qanunsız “referendumnıñ” yıllığında Suspilne Qırım, RF ittifaqdaşları Rusiyenen zapt etilgen ukrain territoriyalarnı RF qısmı olaraq ne içün tanımağa red etkenini ve 2014 senesi Ukraina akimiyeti işğal etilgen Qırımda silâlı davasını başlatmamağa qarar bergenini añlatqan uquqiy, arbiy ve siyasiy ekspertlernen laf etken. 

Siyasiy eksperti Mıhaylo Basarabnıñ fikirine köre, RF ittifaqdaşlarnıñ Qırımnıñ Rusiye qısmı olaraq resmiy tanımasında res etüvi - tecavuzcı devleti ve onıñ ortaqları arasında işançsız münasebetlerniñ aydın delilidir. 

“O, RF halqara ortaqları, ayrıca, Merkeziy Asiyanıñ ülkeleri - Putinge öz munasebetini açıq tarzda köstereler. Olar Rusiyeni öz esas ittifaqdaşı ve ortağı sayğan olsalar, şübesiz Qırımnı RF qısmı olaraq tanığan ediler. Bunı yapmağan olsalar - Rudiye ve KTAT azaları, İran akimiyeti ve başqa rusiye “ortaqlarınıñ” arasında münasebetlerinde işançsızlığınıñ timsalidir. Farziy ortaqlığına baqmadan, ayrı halqara teşşebüslerniñ çerçivelerinde bu ülkeler devletlerniñ Ğarbiy bölüginiñ vekili olğan Ukrainanen münasebetlerni bozmağa istemegenini köstere. Çünki böyleliknen, NATO, AB devletlerinen münasebetlerni bozmağa istemeyler, çünki ileri de de olarnı ortaqlar olaraq saymağa devam eteler. Böyleliknen, KTAT azaları, Ğarp ülkelerinen daa sıqı işdeşligi için fırsatlarnı saqlamağa tırışalar”, - añlattı ekspert. 

Şunı qoştı ki, böyle red etüvinen RF ortaqlar ülkeleri “Putinniñ yüzüne diplomatik şamarını” bergenler, ondan da ğayrı, onıñ ittifaqdaşlarına ve tecavuzcı devletine de. 

“RF prezidentine körüşüvlerge ketip umumiy forumlarda iştirak etken KTAT azalarınınıñ devletleriniñ liderleri öz razılığı içün Moskvadan ayrı yardımını istegenleri malüm: maliyeviy destek, telükesizlik kefaletleri. Başqa taraftan, böyle usulınen Rusiyege olarnıñ münasebetleri ittifaqdaş soylarından olmağanını köstereler. Aqrusiye ve yarımadağa dair Lukaşenkonıñ daimiy arizalarına dair, Lukaşenkonıñ ükümdarlığı - ciddiy qabul etilmez olğan karikaturalı rejimididr”, - dedi Basarab. 

Onıñ fikirine köre, Qırımnı RF qısmı olaraq tanıması adımına ketmeyip, KTAT azaları olğan ülkeleri Moskvadan Ğarp ülkelerine qadar çevirilüvi içün fırsatlarını qaldıralar. 

Mıhaylo Basarab qayd etkeni kibi, Aqrusiyeniñ qanunsız prezidenti Okeksandr Lukaşenko da ayrı tarafsızlığında bulunmaşa turuşqan edi, amma Rusiye, onıñ ülkesini Ukrainağa ilerideki ücümi içün meydanı kibi qullanmağa qarar bermegence bunı becere edi. O vaqıt böyle areketler içün er bir fırsatını ğayıp etken. 

Uquqiy eksperti Andrey Vigirinskiy de qayd etkeni kibi, dünyada BMT statusında qayd etilgen halqara aqnıñ esas ümdeleri bar, olarğa binaen halqara aqqı, uquqiy mecburiyeti olaraq halqara aqnıñ başqa subyektlerinen ve devletlernen tanılğan areket etüv aqqı kibi añlatıla. 

“Qırım MC işğalini tanılmağan ülkeleri bar, çünki öz çıqışında yapılğan laflarında bütün halqara uquqiy intizamı qurulğam ümdelerine riayet etkenleriniñ mevamını seslendirmege meyili bar. KTAT, NATO, G7, G20 ve başqalarda iştirağı - ülkelerni tışqı siyasiy qabul etilgen siyasetine mecbur etmey. Amma tek AB’ni baqmasaq, çünki anda tışqı siyasetiniñ meselesi, ep tasdıq etile, çünki öz faaliyetinde Qomşulığınıñ Avropalı siyaseti, AB ve QAS çerçivelerinde er ortaq ülkesinen areketlerniñ eki taraflama planlarını qullana. 

KTAT ülkeleri mustaqil territoriyasınıñ zapt etüviniñ oluvına ne delili ne de aqqı bar. Bar olmasa bile tek qanuniy tarzda tayin etilgen ameliyatında. Ukrainada o, Ukraina Anayasasına deñişüvlerniñ kirsetilmesinen beraber Ukrainara referendumı olabilir edi. Amma tek adiy barışıq yolınen, tesir ya da mecburiyet usullarnı qullanmayıp, halqara közeticeleriniñ nezareti astında, mustaqil rey berüviniñ resmiy neticelerini tanımaq mümkün. Episi bu 2014 senesi Qırım territoriyasında olmağanına köre, buna köre, qırımlılarnıñ aqiqiy serbest irade bildirüvi, aydınlığı ve demokratiginiñ temin etüvi aqqında söz ketmey”, - tarif etti Vigirinskiy. 

Uquqçı qayd etkeni kibi, bazı vaqıt içinde olarğs yabancılar lirip insanlarnıñ ayrı qısımınen laf etip endi bu eali olarnıñ territoriyalarnıñ qısımı olacağı aqqında ayracağını istemey. O, KTAT azaları Rusiyeni Ukrainanıñ suverenitetiniñ bozuluvına dair onıñ cinayetlerinde desteklemege red etkenlerniñ sebeplerden biri ola. 

Arbiy eksperti ve “Prava sprava” sınıñ başdaşı Dmitriy Snigeröv, Suspilne Qırımğa 2014 senesi “yeşil adamçıqlar” yarımadanı toldurğanda, ukrain akimiyeti, duşmannen silâlı çatışmasına kirip olmağan Ukrainanıñ qabiliyetsiz ordusı aqqında endi bildirdi. 

2014 senesi uvut aynıñ 28’den Milliy telükesizlik ve mudafaası şırasınıñ tarihiy oturışınıñ sayesinde Rusiyenen ukrain Qırımnıñ tecavuzına ve zapt etüvine alıp ketirgen vaziyetlerni daa yahşı añlamağa fırsatımız bar. 

O vaqıt MTMŞ oturışında mudafaa naziriniñ vazifelerni icra etken (27.02.2014’den) ve 2006-2010 senelerde Ukraina ADQ reberi İgor Tenüh ilân etkeni kibi, “RF SQ oqutuvları astında bütün ukrain-rusiye sıñırı üzerinde rusiye quvetlerniñ toplaşuvı oluna. Kiyev, Harkiv ve Donetsk vilâyetlerinde endi 38 biñ şahıs, tank tehnikasınıñ 761 danesi, zırhlı maşnalarnıñ 2 200 danesi, top sistemalarnıñ 720 danesi, uruş helikopterlerniñ 40 danesi, cenkâver temin etüv helikopterlerniñ 90 danesi ve ücüm aviatsıyasınıñ 90 uçağı toplanılğan”.

Arbiy espertiniñ sözlerine köre, bu vazifege Tenühnıñ tayin etüvi - 9 yıl içinde çezmege tırışqanımız büyük hatasıdır. 

“Tenühnıñ tayin etüvi, “Azatlıq” AT siyasiy yardımı ile olunğan. İnsannıñ, arbiylernen ameliy tecribesi olmağan edi. Qırımda endi olıp keçken vaqialarnı diqqatqa alsaq, tecribeniñ bütün yoq oluvınen insannı tayin etmege büyük hatası olğan. Tenühnıñ arizalarına dair, Ukraina sıñırlarında rusiye arbiyleriniñ toplaşuvına qıymet kesüvinden degil, halq ögünde USQ mudafaa etilmege qaabiliyetinden başlamaq kerek. Duşmannı mudafaa etilmege arbiylerimizniñ miqdarı sıñırlanğanı aqqında resmiy tarzda bildirdi. Ülkemizniñ mudafaa naziri çıqıp mudafaa etilmege bir şey olmağanı aqqında aytqanda pek şaşırtıcı bir şeydir”, - dedi Snigeröv. 

Onıñ malümatına köre, arbiy bölgeleri Qırım territoriyasında malnıñ ve arbiy şeerlermiñ zapt etüvine tirenüvine dair Kiyevniñ qararını çoq beklediler. 

“Tenühniñ areketsizliginiñ isbatı olğan bildirüvlerinen uquq qoruyıcı organları oğraşmalılar. Ukraina cevap bermege azır olmağanı aqqında bütün tarif etüvleri aqiqatqa uymay. Aynı Qırımda ordularnıñ yeterli miqdarı toplanılğan edi. Tertiplevsizlik edi. RF’nı qızıştırmağa kerekmey Qırım bıyunca strategik ortaqlarnıñ emirine dair - devlet cinayetiniñ tasdığıdır. Mudafaa naziri, Ukraina halqınıñ sadıqlığına vade etken edi. Buna köre, anayasa vazifesi - şahsiy ülkeniñ territoriyasınıñ imaye etilmesidir. Amma duşmanğa qarşı iç bir tedbiri keçirilmegen edi. Tehnikanı bile tehnikiy çalışmasından çıqarmağanlar. Tehnikanıñ evakuatsıyası aqqında aytmaymız bile, amma işğalcılar bu tehnikanı qullanup olamasınlar dep nir şeyni yapmaq mümkün edi”, - dep saya ekspert.

Bundan da ğayrı, Kreml, ikeride de kirenilecegini ve öz areketlerine qarşı cevabını almaycağını añlap, “rusiye baari”niñ keçirilmesi içün özüne sebebini tapqan, amma endi Ukrainanıñ Şarqısında. 

“Rusiye, viddiy tirenüvi olmaycağını añladı. Ordu, sıñırlarnıñ imaye etilmesine azır degil - duşmanğa cebede vefat etkenlerimizniñ kerçek miqdarını aytmaq kibi. Tenüh, rusiyelilerge Ukrainadaki cenkâver qısımlarnıñ aqiqiy miqdarını aytqan. Buna köre, Ukrainanıñ şarqında ilerideki eskalatsıyasını peyda ettirgenlerden biri ola. Öz arizalarnen Rusiyeni territoriyalarımıznıñ işğaline özü çağırğan. Şimdi olğanını köremiz”, - yekün çekti Snigeröv.